RHCdG

Beste Rutger,

Dat je spreekt van Pom de Wolff (i.p.v. Pom Wolff) is op zich al een eenvoudige doch alleraardigste mystificatie. Kruip maar niet teveel in het onderbewustzijn van Bart FM Droog!

Overigens lijkt mij dat je, met dit artikel, de grenzen weer duidelijk hebt gesteld.

Tjonge, en ook nog Josine ipv Liesbeth vD. IK heb het aangepast; bedankt!

Mooi gezegd. Mooie benadering ook van het schrijversschap.

Toch denk ik dat je je hier vergist.

>Al zijn 'slachtoffers' worden zijn mythisch systeem binnengetrokken om erin te figureren. dat is niet anders dan bij iemand als Mulisch, die uit de chaos een heel universum heeft opgetrokken, en voor wie de werkelijkheid buiten de literatuur eveneens nauwelijks betekenis heeft<


Je bewondering voor schrijvers als Mulisch en Reve is duidelijk, maar begonnen die ook rechtzaken tegen mensen die ze in hun 'mytisch systeem trokken'? Om maar een voorbeeld te noemen van:

>voor wie geen onderscheid meer kan maken tussen werkelijkheid en literatuur.<

hoi


onlangs schreef'k de zoveelste wereldzin ( haha )

" je bent wat je schrijft is de grootste leuge "

helaas is bfmd die wijsheid nie rijk
en met hem ook nog'n aantal and're nie

meer hoeft hier nie gezegd
tenzij dan'n fijn stuk rutger
en eerlijk me dunkt
tevens to the point

groetjes, luk

Het verschil tussen werkelijkheid en literatuur is u blijkbaar ook ontgaan. De heer Wolff beledigt wel degelijk mensen en het zal hen aan hun kont roesten of ze daarmee zijn mytisch universum worden ingezogen. Grote woorden trouwens voor een dichter die twee keer in een beginnersreeks is uitgebracht.

De gedichten van Pom Wolff zijn niet tweemaal in een 'beginnersreeks' uitgebracht. 'Je bent erg mens' verscheen in De Windroosreeks die niet alleen een debutatenreeks is, 'Toen je stilte stuurde' is in het gewone fonds van Uitgeverij Holland verschenen.

Excuses, foutje: in mijn eerdere reactie moest staan 'debutantenreeks'.

@ Emma Burns: Het is niet van belang, Emma, of de burger Pom Wolff een rechtszaak begint (en ik ken de achtergronden niet). Van belang is dat we uitgaan van de autonomie van de kunst. Dat daarmee maatschappelijk gezien, zij het steeds minder (vanwege een devaluatie van het kunstenaarsschap?), de rol van uitzondering op onze schouders rust is, hoop ik, overkomelijk (we blijven dromen!). Wij claimen, binnen ons kunstenaarsschap, het wetteloze. Onze vrijheid is beangstigend. En voor eenieder die zich als 'slachtoffer' aangesproken voelt is het van meer belang dat slachtofferschap te overwinnen dan terug te grijpen op de vader, het gezag, bart fm droog (zo je wilt) of hét dossier. Binnen de kunst is alles noodzakelijkerwijs mogelijk. En liefde is ons nooit vreemd! Bart FM is teveel journalist en te weinig dichter om dat te begrijpen. Begrijp je dat? Wat ga je trouwens 16 september doen?

Interessant dat het vandaag de dag gaat over of het een beginnersreeks is of niet... de kwaliteit van het dichtwerk doet kennelijk niet terzake. Laten ze eerst mijn meesterwerk uit de Brakke Hond (als link achter mijn naam), wegens dat ik wegens het belabberde Nederlandse culturele niveau naar België ben uitgeweken, maar eens zien te doorgronden voor dat ze . over pom's poëzie mogen praten. Als huiswerk krijgt de klas de volgende vraag: is de vrouw waarover het gedicht gaat een mystificatie of niet?!

>Wat ga je trouwens 16 september doen?

Blij zijn dat ik niet acht uur in de trein zit voor een onbetaald optreden waar een akelig sfeertje omheen hangt.

Binnen de kunst moet alles mogelijk zijn ja. Helaas kan deze kunstenaar zelf geen onderscheid meer maken tussen werkelijkheid en literatuur. Hij betrekt ook nog eens, ongevraagd, collega-dichters in die verwarde toestand.

Daar weinig zin in mogen hebben lijkt me net zo van belang als het volgens jouw betoogje is om te 'blijven dromen'.

>wegens dat ik wegens het belabberde Nederlandse culturele niveau naar België ben uitgeweken, maar eens zien te doorgronden voor dat ze . over pom's poëzie mogen praten.<

Fijn dat België een schrijver van niveau rijker is.

Graag gedaan, emma. En ik vertrouw erop dat een vrouw wel ziet of het menes is, of ze moet zelf erg weinig ervaring hebben.

Emma, ik geef je op. Je bent niet adequaat. Vaarwel! Vaarwel...

allemaal dichters die prietpraten?

Er is een wereldje van amateurdichters en schrijvers en daar lopen enkele lieden in rond die er behagen in scheppen scherpe kritiek te uiten op anderen. Nu is daar op zich niks mis mee, maar ik zou zeggen: richt je kritiek op mensen die iets groots pretenderen en dat niet waar maken. Neem een grote dichter (ik noet een Ilja Leonhard Pfeijffer) en zeg waarom die niet deugt. Leg uit waarom volgens jou Zwagermans zwamt. Waarom Mulisch de hemel niet verdient.
Maar die amateurcritici richten hun pijlen vrijwel uitsluitend op mensen die net als zij ook niet bekend zijn. Dat alleen al toont hun gebrek aan intellectuele durf.

Een vergelijking.
In Meander publiceren we zelden of nooit recensies van in eigen beheer uitgegeven bundels. De meeste daarvan zijn immers van hooguit matige kwaliteit. Er is in feite alleen reden tot het besteden van aandacht aan zo'n bundel als je erbij denkt: 'Dit hoort bij een literaire uitgever thuis!'
Als je wel aandacht aan zulke bundels zou besteden zou je als e-zine kunnen prijsschieten en razend populair kunnen worden.
Dat doen we dus niet. We richten ons op die bundels die door literaire uitgevers zijn uitgegeven en dus pretenderen kwaliteit te hebben. Krtieken zoals Rutger ze bijvoorbeeld wel eens voor ons schreef.

Rutger's vergelijking met Reve gaat dan ook niet op. Reve richtte zijn spot niet op individuele personen zonder bekendheid of aanzien. Iemand van zijn formaat durfde het aan zich te meten met mensen die aanzien genoten. Mensen van wie hij minstens evenveel kritiek terug kon verwachten.

Wie durft gaat vechten met een sterk persoon. De meeste internetcritici richten zich echter op mensen die hen toevallig net in het oog lopen en op een ongelukkig moment hun mond open deden.

Wat betreft het 'mythisch systeem binnengetrokken om erin te figureren'. Het is fraai, Rutger. Je zou er ijzig van worden.

Maar nu even wat nuchterder bekeken.
Ook hier maak ik onderscheid tussen mensen die op een bepaald gebied iets pretenderen en mensen die dat (in ieder geval op dat gebied) niet doen.
Neem de kunstenaar die kunstobjecten maakte rondom Geert Wilders, daarbij het beeld oproepend dat die zou zijn overleden.
Smakeloos misschien, maar het behoort tot de vrijheid van de kunstenaar om op zo'n manier commentaar te geven op wat er speelt in deze tijd. Het belang van een maatschappelijke discussie is hier groter dan het persoonlijke belang van Wilders, juist omdat die zelf een belangrijk deelnemer is aan die discussie.

Het zou toch echter wat anders zijn als de kunstenaar dergelijke zaken ging uithalen met een foto zijn buurman, louter en alleen omdat diens smoel hem niet aanstond. Dit zou ik moreel gezien beschouwen als misbruik van iemands foto en waarschijnlijk zou het, zodra de buurman protesteerde, ook juridisch gezien niet in de haak blijken te zijn. Het persoonlijke belang van de buurman is hier groter dan de vrijheid van de kunstenaar.

In het geval van het verhaaltje over de zus van Sylvie is er geen enkele maatschappelijk of artistiek belang mee gediend dat juist zij deel moet uitmaken van het verhaal.
Hier lijkt het er meer op dat de schrijver het nodig vindt Sylvie te treiteren. Met een 'mythisch systeem' heeft dat bar weinig te maken.
De persoonlijke vrijheid om niet betrokken te worden bij dit soort fantasieën lijkt me veel groter dan de literaire vrijheid van P.W.

Je gedachtengang is, zoals gebruikelijk, interessant, Rutger.
Maar niet erg toegespitst op wat er feitelijk aan de hand is.

gottfried schreef hierboven ergens:
***De heer Wolff beledigt wel degelijk mensen en het zal hen aan hun kont roesten of ze daarmee zijn mytisch universum worden ingezogen. Grote woorden trouwens voor [...].***

Grote woorden, inderdaad. 'Literatuur', 'Mystificatis'... Ze misstaan naast mindere goden als daar zijn: jaloersheid, weerwraak, frustraties, verzuring, ijverzucht en al wat ook maar enigszins bruikbaar is om bepaalde acties en/of reacties, klachten, uitingen van verzet e.d.m., onder de mat te vegen.

Besluitend zie ik het zo:

De 'site' van Nepomucenus (het is zondag, de plechtige naam mag bovengehaald vind ik) is eigenlijk een Klein Bruin Cafeetje. In mijn buurt -en dat is geen fictie, voor alle duidelijkheid- zijn er hier zo'n tweetal. Als het zomer is en de deuren staan open kun je ze van huizen ver al horen gonzen van de roddels. Roddels, en al wat des mensens is: scheldpartijen, alles behalve beschaafde troetelnaamtjes, echtelijke twisten, ruzies over geld, gebluf in de zin van 'de mijne is de grootste', nu ja, als het over mobieltjes gaat wordt het dan 'de mijne is de kleinste' enzovoort. Maar ook het aandoenlijke komt aan bod. Dat ZIE (sorry, het accent lijkt het niet te doen...) je meer dan je het hoort. Als je binnenkijkt zie je ze hangen aan de toog, stoere mannen met het vuil van de straat nog aan hun fluoplunje, een pint voor hun heus en een arm om elkanders schouder. Mooi! En nog ander menselijks: liefdesblikken, liefdestranen, pijnlijk zwijgen boven een glaasje port...
Zo zie ik Poms site... Maar! Er is een grote maar bij!

Als ik 's morgens brood, neen, ik wil waarachtig blijven: tabak ga halen, geurt de straat naar allesreiniger. Gewoon allesreiniger van de Aldi. Is de Hema liefde? De Aldi is dat zeker, zo vroeg in de morgen, zo fris en zo naarstig als ie helpt om al wat des avonds aan lief en aan leed werd verzopen op de stoep te drogen te leggen, als linnen op 'den bleek'. Boven de tap staan de aapjes 'horen, zien en zwijgen'. Het leven is goed met een Klein Bruin Cafeetje in de buurt.

De kroeg van onze Nepomuceen is helaas een beetje anders. Hij registreert de meest gemene cafepraat, en maakt daar des anderendaags, voor zijn ClubKrantje "Tap en Tepel", dikke vette schreeuwerige krantenkoppen van. De pers (lees:Google) springt erop, en hopla! daar hangt de vuile was buiten, maanden, zoniet jaren lang, voor de hele buurt!
Mensen gaan er zwijgend aan voorbij, uit plaatsvervangend schaamte, anderen klagen hem aan, wijzen hem op zijn ranzig gedrag, maar onze Sinte Pomucenus zegt doodgemoedereerd: die was heb IK niet vuilgemaakt, die smerige roddels komen niet uit MIJN mond. En hij heeft in sommige gevallen nog gelijk ook! Maar nu serieus: in alle gevallen is hij schuldig (allez hup, alweer een groot woord, laat maar komen, nu we toch bezig zijn), medeplichtig aan verspreiden van gemene, kwetsende praat, aan opstokerij en aan creëren van vijandigheid.

Neen, al hou ik oprecht van Bruine Cafeetjes, al mis ik ze op het Wrede Wrange Web, achter de schuinsmarsjeerderijen van Patron Pee-o-Wee kan ik niet staan. Ik heb elders al met minder woorden mijn mening gezegd, en ik neem er, alle literatuur en mystificaties en verdere verheerlijkingen van onze listige Patron ten spijt, geen letter van terug.

Stel nu eens, Rutger, dat ik over literaire kwaliteiten zou beschikken en op een veelgelezen plek op internet een tekst zou plaatsen waarin ik beschreef hoe de buren hun kinderen binnen houden zodra Rutger H. Cornets de Groot verschijnt.
En iets zou suggereren over een taakstraf.
En tenslotte iets zou zeggen over: wie in zijn jeugd is misbruikt ...

Zou jij die tekst louter op literaire kwaliteiten beoordelen?
Zou je blij zijn binnengezogen te zijn in mijn mythes?
Zou je mensen die je zeiden 'Daar moet je iets aan doen!' om hun oren slaan met de verzamelde werken van W.F. Hermans?
Zou je als Nietzscheaan je schouders ophalen over al die kleine zielen?

En als je dan na een tijdje gaat merken dat de mensen inderdaad hun kinderen gaan binnen houden omdat er een bepaald gerucht over je rond gaat?
Omdat men dan nu voor waarheid heeft aangenomen.

Heb je dan nog steeds zo'n ijzersterk geloof in literatuur?
Of zou je mij het liefst in elkaar trappen?

Zou Rutger antwoord gaan geven op deze argumenten en vragen?

Beste Rob, Emma en anderen,

Hoe je Pom Wolffs uitingen beoordeelt en hoe je erop reageren moet - en op vergelijkbare van anderen - weet ik ook niet goed. Ik weet alleen dat ik er meer in zie dan aanvallen met alleen particuliere intenties. Het voorbeeld van de zus van Sylvie Marie wijst erop dat hij literatuur van zijn algemene karakter wil ontdoen, en niet alleen die zus - die uiteraard als concentratiepunt, dus als symbool fungeert voor de poëzie en eventueel de poëtica van Sylvie Marie - maar ook zichzelf daarbij niet ontziet. Op die manier maakt hij het zich mogelijk zich in te schrijven in (zich deelgenoot te maken van) die bepaalde literatuur, en dat vind ik alvast veruit te prefereren boven de gedistantieerde beschouwelijkheid van een bepaald slag literatuurwetenschappers en critici, die literatuur louter als cultureel verschijnsel beschouwen en niet als uiting van een mens van vlees en benen.

Een andere overweging is nog de volgende. Wanneer sites als Dichttalent fungeren als broedplaatsen van nieuw talent, dan zou je dat kunnen vergelijken met poëziecursussen zoals die op vele plaatsen worden gegeven. In zo'n klas, stel ik me voor, bespreekt men het werk van grote dichters om te zien hoe die te werk gaan - en dat is de reden, Rob, waarom Meander alleen bundels van gearriveerde dichters bespreekt. Tegelijkertijd bespreekt men in die klassen ook elkaars werk. En dat kan er dan ook wel eens ongezouten aan toe gaan. Men spiegelt zich dus zowel aan grote voorbeelden als aan elkaar, en dat lijkt me een volkomen normale gang van zaken. Van belang daarbij is dat in beide gevallen de inzet literatuur is, ook wanneer eenieders ego in het geding is - en het zou wat zijn wanneer dat niet het geval was!

Hoe nu te reageren op beledigingen en lasterpraatjes? Als jij die over mij zou verspreiden, Rob, dan zou je daar een literaire reden voor hebben - tenzij ik je in de persoonlijke sfeer iets zou hebben aangedaan, in welk geval je vermoedelijk niet eens zou hoeven lasteren, maar alleen de waarheid maar hoefde te vertellen. Het moet duidelijk zijn dat Pom Wolffs 'mythische systeem', zoals ik het kortweg maar heb genoemd, voor een groot deel ook door dit soort uit de lucht gegrepen verzinsels wordt geconstitueerd, waardoor het mes aan twee kanten snijdt. Het heeft de pretentie niet geloofwaardig te zijn of te steunen op aan de werkelijkheid verifieerbare uitspraken. Dat maakt het nu juist, formeel gesproken, tot literatuur, - en voor mij werd dat meteen duidelijk aan de hand van dat verhaal over die zus, waar ik geen moment geloof aan heb gehecht - maar waar ik me wel mee heb geamuseerd. Ten koste van die zus? Welnee, die bestaat niet eens: ik geloof immers niet aan haar. Ik geloof alleen aan haar binnen de context van Pom Wolffs verhaal. (Daarom heb ik dit stuk van mij ook Mystificaties genoemd. Die zus verhoudt zich tot de werkelijk bestaande zus zoals Liesbeth van Dalsum zich verhoudt tot Bart Droog; in dat opzicht hebben beide tegenstrevers meer met elkaar gemeen dan je op het eerste gezicht zou denken).

Ik heb het wel vaker aangehaald: enkele weken nadat een gepeperd stuk van mij tegen Ilja Pfeijffer was verschenen, werd ik bij toeval aan hem voorgesteld. Hij gaf me een hand en zei: 'Oorlog voer ik op papier, niet in de kroeg'. We hebben er samen een biertje op gedronken: op de literatuur, op de werkelijkheid, en op het onderscheid tussen beide.

Het zal veel literatuurders van naam nog dun door de broek lopen als ze er ooit achter komen hoe goede dichters over ze denken. Maar wij hebben geen tijd voor zulk soort geleuter; wij moeten leven en dichten. Ik zeg dat de redactie van Meander stront in zijn ogen heeft en, veel erger natuurlijk nog, groot gebrek aan *levenservaring*, zodat ze zich niet met goede, relevante poëzie *kunnen* identificeren. Dit land heeft een grote cultuurachterstand die wordt veroorzaakt door verregaande truttigheid, taalkundige incompetentie en arrogantie. De goede dichters krijgen echt wel kritiek, maar dat doen wij intern en subtiel omdat je dat alleen maar wat bij hoeft te sturen. Iemand als Mulisch heeft natuurlijk kwaliteiten, maar is van een lagere orde; daar ga ik mijn energie niet aan verspillen.

***Het voorbeeld van de zus van Sylvie Marie wijst erop dat hij literatuur van zijn algemene karakter wil ontdoen, en niet alleen die zus - die uiteraard als concentratiepunt, dus als symbool fungeert voor de poëzie en eventueel de poëtica van Sylvie Marie - maar ook zichzelf daarbij niet ontziet. Op die manier maakt hij het zich mogelijk zich in te schrijven in (zich deelgenoot te maken van) die bepaalde literatuur, en dat vind ik alvast veruit te prefereren boven de gedistantieerde beschouwelijkheid van een bepaald slag literatuurwetenschappers en critici, die literatuur louter als cultureel verschijnsel beschouwen en niet als uiting van een mens van vlees en benen.***Rutger

Allemaal goed en wel, Rutger, mooi verwoord trouwens, ik gun hem graag betoverden als jij, al hoor ik mij tussendoor denken dat " the beauty is in the eye of the beholder".

Sylvie Marie is een gekend persoon bij de internetdichters. Haar zus (ik beken, ik heb dát incident niet helemaal gevolgd, heeft ze een zus?) is vast geïnteresseerd in wat er zich rond Sylvie op het internet afspeelt. Misschien lezen vrienden mee, familie, klasgenoten, leerlingen, haar kinderen, weet ik veel, en dan moeten die allemaal de uitleg krijgen van "Trek het je niet aan joh, dat is literatuur!"
Beter zou het zijn als Pom van die "mooie" stationsromannetjesverhalen zou schrijven over de zus van pakweg zijn achterneef, mensen die geen naam hebben, of een fictieve naam, Trien of Mien of neefje Roel. Dan rest nog: wie het schoentje past... en het verhaal zou er niet minder "mooi" om zijn.

Ik bedoel maar, in dit geval is het niet nodig om uitdrukkelijk iemand te vernoemen. Dergelijke praktijken heeft echte literatuur niet vandoen. Zij is kunst, zij is dus in een zekere zin 'gekunsteld', zoniet wordt ze gewoon roddel, voer voor de goedkopere sensatiepers.

Het geval Ard B. is heel wat serieuzer vind ik. Zeg nu zelf, zou jij het leuk vinden als iemand (dit is uiteraard een voorbeeld, ik ken je van haar noch pluimen) je naam voluit zou citeren met daarachter: ik zou die man niet graag alleen bij mijn juwelenkistje laten... Leuk?! Literatuur man!

Literatuur is geen verslaggeving, en al zeker geen valse verslaggeving. Een roman, een verhaal, een gedicht, ze kunnen allemaal over 'iemand' gaan, maar ze moeten zodanig gebracht worden dat die (bestaande) persoon er niet in 't openbaar door beschadigd wordt.

Ik zou het gepast vinden dat Pom aan de benadeelden op z'n minst excuses aanbood, basta!
Iedereen kan een flater (laten) begaan, maar tussen de hagelstenen door blijven roepen dat de zon blaakt... daar is iets mis mee.

Als je een film wilt maken waarin een scene voorkomt waarin een stad vol ligt met lijken, doe je dat gewoonlijk door een aantal figuranten op te zoeken die voor dood willen gaan liggen.
Het is ongebruikelijk -tenzij in de VS misschien- eerst naar buiten te gaan, daar tientallen mensen neer te schieten en dan je film te draaien.
Ik veronderstel -maar je weet nooit natuurlijk, want hij is erg ruimdenkend- dat zelfs Rutger het moreel onaanvaardbaar zal vinden mensen te doden ten bate van een kunstwerk.

Nu is het van het doden van mensen naar het beschrijven van denkbeeldige seksuele avonturen met hen natuurlijk wel een hele stap. Niettemin vind ik het gebruiken van willekeurige mensen voor literatuur een vorm van misbruik. En daarom moreel onaanvaardbaar.
(Bij Mystificaties(2) beschreef ik al dat het gedeeltelijk anders ligt bij mensen die een rol spelen in het maatschappelijk of intellectueel debat.)

Mijn voorbeeld van een denkbeeldige verhaal over Rutger als kindermisbruiker was niet zomaar gekozen.
Het verwijst naar de insinuaties die Pom W. verspreidt over B. Hij suggereert dat B. zijn leerlingen misbruikt.
Je zult begrijpen dat ik, die het misbruiken van iemands zuster als verhaalfiguur al te ver vind gaan, dit helemaal onaanvaardbaar vind.

Daar komt nog bij dat, waar degene die bekend is met de persoon van de auteur teksten als deze nog wel kan plaatsen, een willekeurig persoon die deze 'informatie' leest deze te gemakkelijk voor waar kan aannemen.
Jij, Rutger, stelt je de vraag of een auteur, die weet dat via zoekopdrachten van Google tekst volkomen uit zijn verband kan worden gerukt, zich daardoor het zwijgen moet laten opleggen.
Nee, maar men zou er wel rekening mee moeten houden. Je handen in onschuld wassen vind ik nooit een goed idee.

Over dit alles verschillen we duidelijk van mening, maar ik hoop dat ik de mijne min of meer duidelijk uiteen heb weten te zetten.
En daar laat ik het dan maar bij op deze plek.

En verder ben ik het min of meer helemaal eens met het stukje van Ellen Joris hierboven.

Hallo Ellen, en nogmaals hallo Rob,

Wat telkens over het hoofd wordt gezien is de context waarbinnen Pom Wolff zijn uitspraken doet. Hij is geen willekeurige figuur die willekeurige figuren als object voor zijn uitspraken uitkiest. In dat geval zouden de zaken inderdaad heel anders liggen. Maar Wolff is actief als dichter, en Sylvie Marie, Ard Boeke en anderen zijn dat eveneens. Men heeft zijn rol in Wolffs literatuur te danken aan eigen publiek optreden. Dat is een gewichtig punt. Men is daardoor nl. niet meer wie men is; men is voortaan dichter, en de naam die men draagt komt vanaf nu zowel te staan voor het werk als voor de mens. Daarom vind ik het ook zo sterk dat Wolff zijn projecties niet op Sylvie Marie zelf, maar op haar zus richtte: hij zou Sylvie Marie zelf willen raken, maar beseft dat hij op haar naam stuit, die binnen het domein waarover we hier praten - de literatuur - naar haar werk verwijst. Maar ook al kiest hij haar zus, het blijft literatuur, daar ontkomt ook hij niet aan. En van dat ingebouwde echec van zijn pogingen geeft hij juist blijk door die zus te nemen. Wat op het oog dus een grove, al te rechtstreekse uiting lijkt, blijkt bij nader inzien juist uitermate subtiel - althans wat mij betreft. Maar dat zal duidelijk zijn!

Om het eens in structuralistische termen uit te drukken: het gaat om een splitsing waarbij een betekenaar (hier: de naam) voor twee betekenden komt te staan: de persoon en het werk. Het feit dat men een naam krijgt - in dit geval door te publiceren - wijst erop dat men tot een symbolische orde toetreedt - in dit geval de literatuur - waarbij men een deel van zichzelf moet achterlaten. Men wordt van iemand plotseling een ander; daarom kon Hermans ook een boek schrijven onder de titel 'Hermans is hier geweest' en later een boek 'Ik heb altijd gelijk'. Juist om dat laatste boek werd hem een proces aangedaan wegens belediging; men had niet in de gaten dat de 'ik' van de titel verwees naar de schrijver Hermans, en niet naar de persoon. Binnen het kader van de literatuur heeft die 'ik' ook altijd gelijk; alleen daarbuiten niet. Maar juist daardoor kan dat kader ook tot sadistisch universum uitgroeien: wie altijd gelijk heeft, is immers zichzelf niet meer; hij bevindt zich in de symbolische orde waarin zijn naam naar zijn werk verwijst, en waarin hij zichzelf niet volledig kan onderbrengen. Daardoor ontstaat dus een tekort en daarmee ontstaat weer een bijbehorend verlangen. Het is dat verlangen dat Pom Wolff door zijn op de persoon gerichte uitspraken te boven probeert te komen. Dat lukt niet (zie het echec hierboven) maar dat doet er niet toe. Het lukte Achterberg ook niet om zijn dode geliefde weer hier te krijgen - het lukte alleen in zijn gedicht.

Ik besef dat ik de mensen die hier met allerlei concrete voorbeelden en case-studies zijn aangekomen hiermee niet geef waar ze op wachten. Dat heeft ermee te maken dat het me niet gaat om een verdediging van Pom Wolff, van wie ik tot vorige week nog nooit had gehoord, en van wiens literaire kwaliteiten ik ook nu nog maar nauwelijks op de hoogte ben. Het gaat me om een verdediging van wat ik als een literaire kwestie beschouw, en waarop door Bart Droog inadequaat - namelijk vanuit een ander domein, de werkelijkheid - is gereageerd.
Het gaat in alle genoemde gevallen niet om willekeurige mensen. Er zijn ook geen willekeurige mensen, Rob, die op Ard B. gaan zoeken - het speelt zich allemaal af binnen het domein van de literatuur, ook al is het literatuur die nog niet geconsacreerd is. De reden voor de verontwaardiging moet vermoedelijk voor een groot deel daarin worden gezocht: men is in dat veld niet gewend eigen en andermans producten als literatuur te beschouwen. Daarom voelt men zich ook kwetsbaar. Dat is jammer en onnodig.

Mocht iemand over mij in de toekomst in deze richting dingen gaan schrijven - en dat is bepaald niet uit te sluiten - dan zou ik in eerste instantie geneigd zijn te denken: het heeft mijn naam, maar het heeft met mij niets te maken; bovendien kan mijn werk dergelijke aanvallen uitstekend weerstaan. Men *laat* zich ook beschadigen. En als het me te gortig werd, dan schreef ik eens een mooi stuk over de persoon in kwestie, waarin ik aan de hand van diens werk de oorzaken van die aberraties liet zien. De meergenoemde Harry Mulisch deed dat toen hij genoeg kreeg van Reve's aanvallen op zijn persoon: hij schreef 'Het ironische van de ironie; over het geval G.K. van het Reve'. Waarom doet Droog, waarom doen anderen dat niet over het geval Pom Wolff? De oproep om de internetprovider van Wolff ertoe te bewegen diens site uit de lucht te halen is een poging tot een moderne vorm van boekverbranding, en ook om die reden te verwerpen.

En daar laat ik het bij, onder dankzegging aan de meer dan 400 bezoekers die deze site in minder dan 36 uur heeft mogen ontvangen; dat zijn er zo'n 390 meer dan doorgaans het geval. Ook dat stemt tot nadenken!

Tja, aldus worden Story, Privé en Weekend literaire tijdschriften.

Nee, dat worden ze niet. Wel is het zo dat ze het persoonlijke ('privé') tot mythe ('story') proberen te verheffen. Maar er zijn twee belangrijke verschillen: de werkelijkheidsclaim en de schrijvende instantie. Daarom krijgen ze voortdurend processen aan hun broek, en werd Hermans vrijgesproken.

Los van dit alles, U geeft toe Wolff tot voor kort niet te kennen. Desondanks meent u hem te kunnen incorporeren in een mytisch universum, dat zowel door hem als iedere andere schrijver wordt geschapen. Wolffs universum is er een van benepenheid waarin de door hem beledigde personen geen deel van willen uitmaken en derhalve het goed recht hebben daar bezwaar tegen te maken.

>Het gaat in alle genoemde gevallen niet om willekeurige mensen. Er zijn ook geen willekeurige mensen, Rob, die op Ard B. gaan zoeken - het speelt zich allemaal af binnen het domein van de literatuur<

Tegenwoordig word je 'gescreend' als je solliciteert. Stel dat Ard B. op een andere school solliciteert en ze hem gaan googlen. Dan moet die directie maar meteen zien en begrijpen dat het hier om het fictieve wereldje van P.W. gaat?

Je argumenten worden steeds minder helder, vind ik.

Beste Emma, Gottfried,

Dat mijn argumenten steeds minder helder worden heeft er vermoedelijk mee te maken dat ik me op het terrein waar jullie uitspraken van mij over verwachten minder op mijn gemak voel. Niettemin lijkt het mij geen goede school die bij berichten over misgedragingen van een sollicitant niet even doorleest en nagaat wie de bron van die uitspraken is.
Aan de andere kant hou ik het zeer wel voor mogelijk dat Pom Wolff in het geval Ard B. een grens heeft overschreden. Ik weet het niet; ik heb me onvoldoende in het geval verdiept allicht.

Privé word ik gemaild met de vraag of ik sites als Dichttalent, De Lettertempel en andere eigenlijk wel ken, en of ik weet door wat voor beklagenswaardige figuren die plekken worden bezocht: mensen die hun dagen wijden aan het beschadigen van andere mensen, en daarbij geen enkele methode onbeproefd laten. Mensen die andere mensen stalken of hun werkgevers opbellen om lasterpraatjes te verkopen.

Laat ik hierbij verklaren dat ik die sites niet ken en nooit heb bezocht - al geloof ik meteen dat ze bestaan, en kan ik me er wel een voorstelling van maken. Het mag duidelijk zijn dat ik al dat soort gedragingen niet verdedigen wil: ze vallen buiten het literaire domein.

Ik heb me voor mijn artikel uitsluitend gebaseerd op Bart Droogs archief over Pom Wolff, op de discussie erover op De Contrabas, en op een paar vluchtige blikken op de site van Pom Wolff, in het bijzonder op dat verhaal over die zus. Ik vond dat Pom Wolff daarbij geen grenzen overschreed, en Bart Droog met zijn actie wél. Ik heb me verder niet verplicht gevoeld me uitvoerig te documenteren; ik ben geen onderzoeksjournalist maar iemand die zich interesseert voor literatuur, zoals ik naar ik aanneem inmiddels uitvoerig duidelijk heb gemaakt.

En voor de rest heb ik veel zin om deze discussie te sluiten, juist omdat ik me daarbuiten niet op mijn gemak voel en mij deze wending niet inspireert.

Dat is jammer, juist omdat uw visie de aandacht vestigt op een aspect van het dossier Wolff dat de moeite waard is er op door te gaan.

Ja, het is duidelijk dat je je interesseert voor literatuur. En natuurlijk moet er respect voor zijn dat je niet op je gemak bent buiten dat domein.

Ik vind, nogmaals, je artikel erg mooi, de passie in je antwoorden ook.

De stelligheid in uitspraken als

>Het gaat in alle genoemde gevallen niet om willekeurige mensen

>het speelt zich allemaal af binnen het domein van de literatuur


was er misschien niet geweest als je meer dan een vluchtige blik op zijn website had geworpen.

Maar bedankt voor het leesplezier.

Vriendelijke groet,

Emma

Eens met gottfried, jammer...
Ook met Emma. Respect en dank voor de geboden schrijfruimte.

Oneens met je bewering "Ik vond dat Pom Wolff daarbij geen grenzen overschreed, en Bart Droog met zijn actie wél."

Het "daarbij" weggelaten, je bedoelt hier één schakel van de actie, één aanklacht die op sommigen als sterk zal overkomen, door anderen dan weer als relatief zwak zal worden gezien, zonder het "daarbij" dus blijf ik je bewering precies andersom zien.

Gezien de site van Pom slechts een handvol actieve 'clubleden' telt naast een massa bezoekers (lees: ramptoeristen), de relatief schaarse reacties er overwegend meer op gezellige knabbeltjes-bij-de-koffie lijken dan dat ze "over literatuur" zouden gaan, heeft ze zoveel met deze kunstvorm te maken als Bingo met wiskunde. De actie op Rottend Staal vind ik dan ook terecht, al was het maar om de droeve verloedering van het letterkundig internetmilieu onder ogen te brengen.

Dank en groet,

Ellen

Niemand is bang voor Rottend Staal, en iedereen roept stoute pom. Stoute pom, stoute Bei, brave Ellen Joris; zo was het ook al op Schrijfnet. Net schrijven of echt schrijven; dat zal in Nederigland nog lang de vraag blijven, maar wij zijn er al uit.

Rutger, volgens mij doe je er goed aan het relaas op deze pagina te lezen: http://www.epibreren.com/rs/DossierPomWolff/johanna.html, alsmede dit:

'ja inderdaad meisje. laat je neuken, word non, hang je op, het maakt niet uit maar blijf met je poten af van de poezie. ik kan niet zo krachtig voordragen als mijn woorden zijn, zei ze. de poezie mag ook wel eens beschermd tegen wat heet dichter te zijn. dood moet je helemaal dood .......'

Pom Wolff, 21-6-2007, wwww.pomgedichten.nl

Commentaar: waar hier '..... ' staat, staat op Wolffs site de voornaam van een Nederlandse amateurdichteres. Het betreft hier een fragment uit een 'recensie' van een dichtavond in Haarlem.

en ons dan nog eens uit te leggen waarom je betoogt wat je betoogt.

Bart,

Ik ga dat hele relaas niet lezen; een korte blik volstaat - ook omdat ik zo langzamerhand wel met het onderwerp klaar ben. Het gaat mij niet om Pom Wolff, dat heb ik al een paar keer tussen de regels door proberen duidelijk te maken. Natuurlijk is zijn manier van uitdrukken grof. Maar wat hij zegt en hoe hij het zegt is absoluut niet nieuw. 'Dood aan Harry Mulisch!' (alweer Reve), en denk eens aan Grunbergs polemieken, of aan die van Hermans, die zijn tegenstanders een depressie in kon schrijven. Of ga nog wat verder terug in de tijd gaan, en vergelijk de 'scheldkritieken' van Van Deyssel. Het verschil is wat mij betreft voornamelijk het taalgebruik, dat van deze tijd is, een tijd waaraan dichters ook uitdrukking moeten kunnen geven (anders zitten ze zo weer in die ivoren toren). En het is een kenmerk van deze tijd dat ze alleen voor de allersterkste prikkels nog gevoelig is; van een boek als Ik Jan Cremer kijkt niemand nu meer op. Ik wil niet beweren dat ik zo bij de tijd ben, maar ik zie wel dat wanneer je niet de allergrootste subtiliteit en fijngevoeligheid wil kiezen (wat uiteraard ook kan), dat dit soort taalgebruik dan nu voor de hand ligt.

Niet onbelangrijk is ook dat van de uitspraak die je citeert geen enkele reële bedreiging uitgaat. 'Dood moet je helemaal dood' is geen oproep, maar een mening over een optreden, uitgedrukt in een hyperbool. En dat is de kern van de hele kwestie: ik beschouw het niet als uitspraken die in de werkelijkheid willen ingrijpen, maar als literatuur (en overigens zonder me uit te spreken over de waarde van die literatuur). Pom Wolff heeft dat zelf op de Contrabas ook uitgesproken: het hoeft allemaal niet zo serieus te worden genomen.

En ten slotte: op een moment dat in de poëzie behoefte ontstaat aan andere esthetische vormen, zoals Flarf, en wanneer dergelijke tendensen kritische ondersteuning vinden bij mensen als Van Bastelaere en anderen, vind ik dat er des te meer reden is om dit soort teksten niet bij voorbaat van de hand te wijzen.

En daarmee denk ik in extenso alles te hebben gezegd wat ik hier over zeggen kan. We zullen van mening blijven verschillen; dat geeft niet. Nogmaals dank aan iedereen voor zijn en haar bijdrage, Ellen, Emma, Rob en anderen, en ook aan jou, Bart.

Men zou zich welicht ook eens kunnen bedenken dat de aanleiding voor de mystificatie een recensie van 4 dichters op een A4-tje was. Ongeveer 2 alinea's per bundel, met als conclusie "overbodige poëzie". Even in het midden gelaten of de recensie inhoudelijk correct was, kun je je volgens mij zo niet met poëzie bezig houden. Onfatsoenlijke bejegening van auteurs, die agressie uitlokt; eigen schuld, dikke bult.

Rutger, ik ben zo vrij nog 1x jouw stop! (in the name of love) te doorbreken met wat woordjes:

AAN DE GETERGDE MUZE

daar zit je dan: blijf van mijn lijf
en denkt ik kom je straks vermoorden
maar wist je niet dat dichterswoorden
- althans dan wat er overblijft
aan geluid het al dan niet sonore
geroezemoes van klinkers enzovoort -
slechts klanken zijn die ik bewoon
uit liefde voor de waarde
dat wat zich uitleeft wordt tot aarde?

Het valt me toch wat tegen van Rutger dat hij, op het moment dat hij begint te beseffen dat zijn literaire denkbeelden wellicht niet helemaal van toepassing zijn op wat er werkelijk aan de hand is, zich terug trekt in zijn postmoderne mist.
Zodra Bart FM met een voorbeeld komt waaruit duidelijk blijkt dat Rutger's fraaie theorieën niet altijd van toepassing zijn, heeft hij er plotseling geen trek meer in dat te lezen. Alsof dat beneden zijn stand is.
Hij handelt zoals die destijdse principiele voorstanders van de multiculturele samenleving die elk voorbeeld van wrijving tussen verschillende culturen afdeden als irrelevant, want niet passend in hun denkbeelden.
Elke theorie moet zich bewijzen in de praktijk. Wie een theorie presenteert, maar zich weigert te verdiepen in de feiten, doet aan intellectuele luchtfietserij.
In het intellectuele universum van Rutger ontbreekt de zuurstof die nodig is om te leven.

Rob,
Dus omdat mensen zoals jij persisteren in een m.i. inadequate reactie op een m.i. literaire uiting, trek ik mij terug in een mist? Wat een flauwekul zeg!
Het is niet beneden mijn stand om al die verhalen te lezen; een enkele blik heeft reeds volstaan - en Bart heeft de naar zijn idee allerergste uitspraken zelf al aangehaald. Ik heb hem afdoende van repliek gediend.
Ik had niet van jou verwacht, Rob, dat je behoorde tot het slag mensen dat pas tevreden is wanneer ze iemand de woestijn van hun eigen denken in hebben getrokken. Ik wil, en ik zal, Pom Wolffs uitingen, voor zover die hier ter sprake zijn gebracht, blijven beschouwen als behorende tot het literaire domein. Jij verlangt het tegendeel van me, en wilt me die literatuur afnemen. Dat vind ik buitengewoon betreurenswaardig - en je voortdurende allusies op de multiculturele samenleving en Wilders buiten de orde en rancuneus. Je geeft zelf het slechtste voorbeeld van wat je meent voor te staan: gematigdheid, respect en verdraagzaamheid. Overdenk je eigen fraaie theorieën nog eens, zou ik zeggen.

En nu klaar! Ik sluit deze discussie, of men tevreden is of niet, en verwijder alle eventueel nog volgende bijdragen. Ga jezelf maar vermaken bij slachtofferhulp of een andere uit rancune gevormde instelling.

Na je laatste bijdrage verdien ik toch echt nog een weerwoord, Rutger!
En discussie sluiten is een ding. Dat te doen nadat je je opponent eerst een paar flinke klappen hebt gegeven past jou niet.
Om dit echt de laatste bijdrage te kunnen laten zijn zal ik alleen nog maar een tikje uitdelen ;-)

Wat betreft je laatste opmerking. Mensen die het niet met je eens zijn naar een instelling verwijzen is beneden de maat. En je kunt moeilijk zeggen dat je het literair bedoelt ;-)
Laten we die opmerking maar wijten de hitte van de discussie.

Net zoals je opmerking: 'je voortdurende allusies op de multiculturele samenleving en Wilders'. Ik heb beiden een keer genoemd in een voorbeeld! Misschien heb je mijn bijdragen vaak herlezen? ;-)

Ik ben in het geheel geen slachtoffer en ik heb in het geheel geen rancune tegen Pom W. De enkele keren dat ik, vanwege Meander, met hem te maken had, verliepen de contacten zonder problemen.
Deze discussie had wat mij betreft een veel algemere strekking. Hij ging over de vrijheid van de kunstenaar versus de belangen van individuen.
We hechten hier in het westen allemaal belang aan die vrijheid, maar de vraag is: waar liggen de grenzen? Wanneer ga je je als kunstenaar te buiten aan het misbruiken van mensen ten bate van je kunst? (De vraag of de kunstenaar dat doet vanuit persoonlijke rancune, danwel uit liefde voor de kunst laat ik dan maar buiten beschouwing.)
Ik gaf aan te vinden dat een kunstenaar ver mag gaan waar het mensen betreft die een voorname rol spelen in het maatschappelijk debat.
Maar daar waar het mensen zijn die niet algemeen bekend zijn, dient men terughoudender te zijn. Een gedicht op internet plaatsen, maakt van iemand nog geen bekende Nederlander of Vlaming waar men naar believen gebruik van mag maken.

Bij mij ligt een sexuele fantasie over iemands zuster net over het randje. Iemand beschuldigen van kindermisbruik gaat me echter zeker te ver. Dat is nu wel duidelijk.
Ik heb in deze discussie gezocht naar een antwoord op de vraag: 'Waar liggen voor jou de grenzen? Vind jij dat de vrijheid van de kunstenaar absoluut onbeperkt is?'

Het is jammer dat we daarop geen antwoord hebben gekregen en daarom vind ik jou ideeën op dit punt, laat ik het vriendelijk zeggen, op zijn minst onvolledig.
Misschien dat je er ooit nog eens, in kalmere tijden, op terug kan komen?

Rob,
Je doet nu net of je neus bloedt, en mij niet, nadat ik de discussie al had willen beëindigen, nog even in de derde persoon weg hebt proberen te zetten als een studeerkamergeleerde die het rumoer op straat voor de harmonie der sferen houdt. Je bent daarbij niet teruggeschrokken voor oneigenlijke argumenten: 'postmoderne mist', 'beneden mijn stand', 'fraaie theorieën', 'intellectuele luchtfietserij' - en ook schuw je de vergelijking niet met een grote maatschappelijke controverse, die hier volstrekt irrelevant is, en waarin ik dan weer een rol te spelen krijg. Ik vind dat beneden elk peil. Je neemt het zogenaamd op voor weerloze mensen, maar ik vermoed een hele andere agenda. En eigenlijk heb ik van deze hele discussie een vieze smaak gekregen. Men is niet geïnteresseerd geweest in het bespreken van een literaire kwestie, maar heeft die kwestie van zijn bijzondere karakter willen ontdoen, en uiteindelijk mij van de literatuur willen vervreemden om me maar net zo zuur te krijgen als men zelf al is. Dat zou jij een 'volledig' antwoord noemen. Maar ik weiger die volledige tegemoetkoming, omdat ik geen zin heb om wat mij inspireert en stimuleert prijs te geven voor rancune. Daar ben ik dit blog niet om begonnen. Ik ben ook niet geïnteresseerd in een algemene vraag over 'de vrijheid van de kunstenaar', een vraag die alleen tot doel heeft om me uit mijn tent te lokken.

Nou goed, je hebt je weerwoord gehad; het laatste woord blijft hier aan mij. We gaan weer wat anders doen.

Rob de Vos zegt:
" ..... Daar komt nog bij dat, waar degene die bekend is met de persoon van de auteur teksten als deze nog wel kan plaatsen, een willekeurig persoon die deze 'informatie' leest deze te gemakkelijk voor waar kan aannemen...."

interessante woorden uit de mond van de Meander voorzitter.
Je gaat zo'n man en zijn organisatie ineens bezien met opener ogen.

Den Haag - Publicist/vertaler Rutger de Groot is gisteravond in zijn huis overvallen. Omstreeks acht uur drong een aantal uit een nabije inrichting ontsnapte personen zijn studeerkamer binnen. De aanvankelijk zeer geschrokken De Groot verschool zich in zijn boekenkist, een erfstuk dat al eeuwen binnen de familie is.
Toen hij daarin gezeten het deksel voorzichtig opendeed zag hij hoe de indringers hun behoefte aan het doen waren op zijn vermaarde verzameling sadomachistische boeken. Beseffend dat hij nu nooit meer van die literatuur zou kunnen genieten ontstak hij in grote woede. Luid schreeuwend sprong hij uit de kist en verjoeg zwaaiend met zware boekdelen de minder begaafden.
Een politiewoordvoerder complimenteerde De Groot met zijn heldhaftige optreden.
Wel zal De Groot vandaag enkele extra sloten op zijn studeerkamer laten zetten.

Voor een deel kan ik me wel vinden in De Groots betoog. Literatuur heeft - en moet die ook hebben - de vrijheid zich niets aan te trekken van geldende fatsoensnormen. Maar het moet wel wringen. Anders zou ze, als een kind dat je bij voorbaat de gedragsgestoordheid vergeeft, volkomen onschuldig en bloedeloos worden: ach, kijk eens wat voor gezellige vuilbekkerij er nu weer uit dat mondje komt. Of, van de meer duistere kant, doet ze denken aan het beeld dat Steiner ervan schetste, in een antwoord op de vraag waarom de meest weerzinwekkende barbarij juist plaatsvond in het zo beschaafde en geleerde Europa: dat voor wie zich jarenlang verdiept in Sophocles en Shakespearre, er een moment komt dat de pijn van King Lear werkelijker is geworden dan de angstschreeuw op straat.
Internet, vrij van ballotage en de kritische blik van een redactie, is een schemergebied tussen literatuur en de straat. Je kan er het woord 'gedichten' achter je naam zetten en tussen opgeleukte poëzienieuwtjes vrolijk wat ranzige straatpraat gaan zitten verkopen over eenieder die het gewaagd heeft kritiek te geven op je zo zorgvuldig gemodereerde dichterschap, om dan, wanneer je daarover ter verantwoording wordt geroepen, de literatuur weer van stal te halen. 't Is allemaal verzonnen. Niet zo serieus nemen. Literatuur als onschuldig tijdverdrijf, een spelletje met gekwetstheid en kwetsbaarheid als inzet. Mwah, ik pas. Dat gaat nergens meer over. Als je de moeite neemt om mensen zo te beledigen, heb dan het fatsoen om het tenminste te menen.

Hallo Case,

Bedankt voor je reactie, die op alle andere voor heeft dat hij een paar nieuwe overwegingen biedt - en die me er dus toe verleidt de discussie dan maar open te houden, als we tenminste van Pom Wolff af kunnen stappen en een en ander wat breder kunnen gaan zien. Een paar opmerkingen dan:

Mijn argument in deze kwestie is niet dat kunst zich niets van fatsoensnormen hoeft aan te trekken; dat is hooguit een zijdelingse overweging die ik ook niet tot het uiterste zou willen verdedigen. Mijn argument is dat onze huidige tijd in hoge mate 'onfatsoenlijk' is (om dat woord dan maar aan te houden), zoals iedereen kan vaststellen die wel eens zijn studeerkamer verlaat, of althans de tv aanzet. Wie van kunst verwacht dat ze de huidige tijd uitdrukt, moet daarom niet raar opkijken wanneer kunstenaars en dichters als Pom Wolff zich uitdrukken zoals ze doen. "Ik schilder barbaars in deze barbaarse tijd," zei Karel Appel 50 jaar geleden. Deze tijd is nog weer anders, en men kan dat afwijzen - maar moet daarmee ook de werkzaamheid van dichters die de huidige cultuur uitdrukken worden afgewezen? Hoe krijgen we de jeugd van nu dan ooit aan de poëzie? (Niet dat mij die volksverheffing interesseert, maar het brengt me wel op het volgende punt).

Voor Steiners opvatting van beschaving en kunst geef ik niet veel. Hij heeft het ook nog wel dramatischer voorgesteld, met SS'ers die 's avonds in de mess een traantje wegpinkten bij Schubert, om overdag de gaskamers weer te vullen. Maar wie heeft ooit beweerd dat kunst een waarborg zou kunnen zijn tegen moordzucht en barbarisme? Dat is helemaal haar taak en reden van bestaan niet. Wat mij betreft: ik maak me er geen zorgen om dat de pijn van King Lear werkelijker voor mij wordt dan de schreeuw op straat. Ik ben niet achterdochtig tegenover kunst en literatuur. Ik ben achterdochtig tegenover al die Gevoelens die hier de afgelopen dagen zijn gepasseerd, gevoelens die al te vaak door de werkelijkheid werden afgedwongen. Juist in momenten die met 'literatuur' zo weinig, zo helemaal niets te maken hebben - wanneer er onrecht te bestrijden valt bv - is ons vermogen ons in taal te uiten de fiool die het zuivere scheidt van het waardeloze dat bezinkt - en bezinken móet, als we willen weten wat we voelen, en hoe blijvend zulk gevoelen is.
'De moeder verliest haar zoontje', schrijft Harry Mulisch (Voer voor psychologen, blz. 181), 'en schrijft een gedicht - en ieder woord is *gelogen*. De kinderloze dichter, allergisch voor vrouwen, schrijft een gedicht over een moeder die haar zoontje verliest - en heel het land weent van ontroering. De emoties', zo voegt hij eraan toe, 'verdwijnen met al hun echtheid in de afgrond, alleen het koudste mensenwerk blijft bestaan, als mammoetvlees in het ijs van Siberië'. Dat is, met alweer dank aan Mulisch, mijn antwoord aan Steiner.

Het laatste punt dat je aansnijdt sluit ook weer hierop aan. Het criterium is niet, zoals Rob de Vos meent, of de 'slachtoffers' een meer of mindere mate van bekendheid hebben; het gaat nl. niet om ethiek - (en wanneer het daar wel om gaat zie ik in bekendheid geen enkele legitimatie om de persoon in kwestie tot volksbezit te verklaren en van zichzelf te vervreemden). Het gaat erom of de betreffende uiting literair is of niet, dus of ze gedaan is door een dichter of door een moeder die om haar kind weent, om die vergelijking maar aan te houden. En ik wil toegeven dat veel werk in de Lettertempel en op Dichttalent niet aan die norm voldoet. Het mist de kwaliteit, en het wordt (ongetwijfeld om die reden) ook niet als zodanig beschouwd: door de bovenwereld niet, door de onderwereld niet, en vermoedelijk en zijns ondanks door de dichter in kwestie (niet noodzakelijk Pom Wolff) zelf ook niet. Het is inderdaad, zoals je zegt, een schemergebied tussen literatuur en de straat. Misschien had ik wat misverstanden kunnen voorkomen als ik de sociologische omstandigheden van dat specifieke veld wat beter in mijn betoog had verdisconteerd. Alleen moet, wie sociologie bedrijft, zijn zichtveld niet vernauwen tot een enkel veld, maar het inbedden in het volledige spectrum, en haar verhouding nagaan met de hele maatschappij en de huidige, post-barbaarse tijd.

Alhoewel ik Rutger al naar de mythische eeuwige jachtvelden had verwenst, kan ik het niet nalaten het probleem nog eens anders te stellen.

Er is een persoon, laten we hem W. noemen.
Een ander persoon, laten we hem D. noemen, vermoedt dat W. in sommige opzichten onethisch heeft gehandeld en gaat uitzoeken of dat zo is.

Weer een ander persoon, laten we hem R. noemen heeft een theorie die hij toepast op het handelen van W. De uitkomst van zijn theorie is dat D. verkeerd bezig is en dat W. geen blaam treft.

D en enkele andere personen bestrijden R's conclusie omdat zij menen dat R. niet of onvoldoende rekening heeft gehouden met de ethische aspecten van het handelen van W.

Er onstaat een discussie. waarin R. zich verweert door te zeggen dat zijn theorie zich helemaal niet met ethiek bezig houdt en dat hij daarover dus geen uitspraak kan en wil doen.

Dat lijkt zinnig, maar de vraag is nu: als R's theorie geen uitspraken kan doen over ethische zaken, hoe kan hij dan daarmee het handelen van D. als onjuist verklaren? Dat handelen is immers gebaseerd op een ethisch standpunt.

Helemaal juist, tot aan het voorlaatste woord.

Dus volgens jou is het handelen van D. niet gebaseerd op een ethisch standpunt.
Waarop dan wel?

Nee, Rob, die richting gaan we niet nog eens op. Ik laat me niet dwingen.

Huh?
Jij bestrijdt dat het handelen van D. (let wel: ik heb het niet over W.!) is gebaseerd op een ethisch standpunt. (Of hij daarmee het gelijk aan zijn kant heeft staat daar uiteraard volkomen buiten.)
Dus vraag ik: waarop is, volgens jou, het handelen van D. dan wel gebaseerd?
En dan zeg je dat je niet laat dwingen.
In dit verband begrijp ik die opmerking niet. Als ik het in de laatste alinea van mijn betoog over W. had, kon ik het, in het licht van de eerdere discussie begrijpen. Nu niet.

Het zal volgens jou en Bart D. ongetwijfeld gebaseerd zijn op een ethisch standpunt, maar dat legt mij nog niet de plicht op om dat standpunt met een andere ethiek te bestrijden. Ik wil me namelijk, zoals je inmiddels toch echt duidelijk had kunnen zijn, niet laten verleiden om in deze kwestie enige vorm van ethiek te bedrijven. Ik beweer immers dat Pom Wolff opereert op een gebied dat zich aan ethische aanspraken onttrekt. Daar ben jij het niet mee eens - maar kunnen we het er dan tenminste niet over eens worden dat we het oneens zijn?

Over dat laatste zijn we het eens.

Maar tegen mijn redenering heb je nog niets in weten te brengen.
Die maakt duidelijk dat je veroordeling van degenen die op ethische gronden in actie komen, niet kan volgen uit je theorie omdat die daar niets over te zeggen heeft.

Die veroordeling is dus ergens anders op gebaseerd.
Misschien wel op het feit dat het je niet aanstaat dat zoveel mensen tegelijkertijd een persoon aanvallen. Wat een heel sympatieke reactie is.
Maar met je de denkbeelden die je hier uiteen hebt gezet heeft het dan niet te maken.
Ik noem maar een mogelijke reden.
Het gaat me verder niet eens aan uiteraard.

En daar laat ik het bij, omdat ik een paar dagen buiten bereik van een computer zal zijn.

"Die maakt duidelijk dat je veroordeling van degenen die op ethische gronden in actie komen, niet kan volgen uit je theorie omdat die daar niets over te zeggen heeft."

Dat is een gevolgtrekking die zich niet laat afleiden uit wat ik zeg. Ten eerste heb ik geen 'theorie' (en ben ik evenmin 'postmodern') maar heb ik een standpunt. En vanuit dat standpunt maak ik bezwaar tegen een ethische benadering van de kwestie. Ik hoef uiteraard zelf niet ethisch te zijn of te denken om toch met recht bezwaar te maken tegen een dergelijke benadering. Daar gaat het nu juist om. Jij wilt me telkens dwingen een ethische uitspraak te doen, en dat weiger ik. En ik doe dat dus, ik zeg het er ten overvloede bij, niet om ethische redenen.

Kennelijk gaat dat er bij jou niet in, en daarom blijf je me achtervolgen. Na Wilders, de multiculturele samenleving, het postmodernisme, de theorieën, het intellectualisme en de studeerkamers gooi je het nu weer over een andere boeg: het ging me al die tijd om iets anders. Iets sympathieks nog wel. Je denkt misschien dat het gebrek aan zuurstof me parten speelt? 't Zijn allemaal pogingen om me te provoceren en uitspraken aan me te ontlokken. Maar ik ben meer dan duidelijk geweest.

Hallo Rutger

“Wie van kunst verwacht dat ze de huidige tijd uitdrukt” – ik ben bij mezelf eens nagegaan of ik dat van kunst verwacht. Niet echt eigenlijk. Het mag, maar ik zit er nou ook niet om verlegen. Aan uitdrukkingsvormen van de huidige tijd is naar mijn weten immers geen gebrek. Misschien is het wel zo dat die veelheid van uitdrukkingsvormen een van de meest karakteristieke kenmerken van de huidige tijd is. Dat je, in het breed verband van deze discussie, zelfs beter kan spreken van linkeratuur dan van literatuur. Dat het, als gevolg daarvan, er minder toedoet hoeveel zeggingskracht, beeldrijkdom en precisie je woorden hebben dan wel hoeveel controverse ze weten op te wekken in internetland. Je merkt het zelf ergens op: de hoeveelheid bezoekers van je blog is dankzij deze post en de link erheen explosief gestegen: welkom in de onderwereld van het kliklezen, de pageviewteller en de googlehit. Een dwaze en soms ook sinistere wereld. Waar de kunst van het formuleren is verruild voor het trefwoordentruukje, het oog van de zoekmachine fraaier schittert dan de traan in dat van een anonieme lezer en het oordeel van een vinnig eloquente poëziecriticus nog niet half zo zwaar weegt als dat van de webmaster van een doorverwijspagina.
Misschien is het – een beetje vies van Steineriaans pathos ben ik niet – de oerangst om over het hoofd te worden gezien. Of kun je het, bij gebrek aan een betere term, benoemen als het ‘goudenkooi-syndroom’. Al is dat programma inmiddels van de buis gehaald, vernam ik zojuist. Jammer, want het was een prima test om te zien tegen hoeveel klappen een positief mensbeeld nu eigenlijk bestand was – maar toegegeven, daarvoor zijn er nog genoeg andere mogelijkheden. Kunnen we voortaan spreken van het ‘prijklijst-syndroom’.
Een kunstenaar is een kind van zijn of haar tijd, daar valt niet aan te ontkomen. Al is plaats natuurlijk net zo belangrijk. Meer dan naar een kunst die adequaat een tijdsbeeld weet door te seinen ben ik, geloof ik, op zoek naar een kunst die, de tijd als evengoed welk ander materiaal gebruikend, daar gaten in weet te boren om kijk bieden op het tijdloze. Klinkt ook weer als Steiner, maar toch, met dank aan het door jou aangehaalde Mulisch’ voorbeeld: eeuwig gaat voor ogenblik.

(kan het niet laten: er is een haiku van Chinyo, over de dood van haar zoontje, die gaat zo:

Tot hoe ver van hier
zou mijn libellenvanger
vandaag zijn gegaan?

noem me maar een watje, maar volgens mij moet je het inlevingsvermogen van een wielklemzetter hebben om niet te zien hoe het Grote Gevoel wringt in die woorden.)

Tot slot: een onderzoek naar de ontwikkelingen op de verschillende dichtsites, zoals die in de afgelopen jaren hebben plaatsgevonden, zou voor zowel een sociologie als een psychologiestudent een schat aan gegevens opleveren. Hoe in aanvankelijk vrolijk anarchistische gemeenschappen van huilende moeders en kinderloze zuurpruimen machtsstructuren zich uitkristalliseerden. Animal Farm in amateurdichtersland – misschien dat een literatuurstudent zich er maar beter niet aan kan wagen. Die schiet vast in een stress.

Groet,
Case

Hallo Case,

Ik wist niet dat je behalve het penseel ook de pen zo goed kon hanteren. Kijk, op die manier wordt het hier nog wel wat; zulke bijdragen, hoe weinig ook in aantal, zijn me inderdaad liever dan de inmiddels duizend pageviews en de eindeloze staart van gezeur en dwingelandij die het artikel tot dusverre achter zich aansleept.

Aan wat je zegt heb ik weinig toe te voegen of te weerspreken; het is inderdaad zo dat je van kunst niet hoeft te verlangen dat ze deze tijd uitdrukt, omdat ze dat toch wel doet, zelfs wanneer ze daartoe de meest uiteenlopende registers inzet. Daarbij is 'deze tijd' natuurlijk een relatief begrip, want het resultaat van de door het kunstwerk gecreëerde ruimte. De eeuwigheid waar het kunstwerk uitzicht op zou bieden, zoals je zegt, blijft dus gebonden aan het werk; pas wanneer we met de ogen van de toenmalige tijdgenoot lezen, kunnen we aan literatuur uit vroegere perioden het predikaat 'waarheid' verlenen. Ik bedoel maar te zeggen dat ik de voorstelling van een kunstwerk als een gat dat uitzicht biedt op het tijdloze liever zou omdraaien: het tijdloze (het Unzeitgemässe, om een term van Nietzsche te gebruiken) als vizier op de tekst om die van zijn algemeenheid te verlossen. Dat veronderstelt geen metafysica, maar een bewegelijke lezer die in staat is om ook zijn eigen tijd te doorzien, en die dus de eeuwigheid niet als vooraf gegeven grootheid gebruikt om die tijd en de artistieke producten ervan beperkingen op te leggen. Wie dat doet, besteedt zijn ethica uit. Eeuwig gaat voor ogenblik, maar niet in die chronologische volgorde!

"het tijdloze als vizier op de tekst om die van zijn algemeenheid te verlossen."

Misschien heb ik dat iets te geconcentreerd uitgedrukt, daarom nog deze verduidelijking: onder het tijdloze (het niet aan tijd gebondene) versta ik de bewegelijkheid van de lezer, die hem in staat stelt om producten uit verschillende perioden binnen de context van die perioden te beschouwen. Daartoe moet hij dus van zichzelf en van zijn eigen tijd afstappen, zodat hij zich toch en alsnog kan identificeren met die verleden werkelijkheid, die daardoor zijn algemeenheid (zijn inbedding in een eeuwigheid) verliest, en weer concreet kan worden. (Mulisch noemt dat het 'vandaag voorgoed').
Hetzelfde geldt dan ten aanzien van de eigen tijd en de poëzie die daarin wordt geproduceerd: om die van zijn algemeenheid te verlossen en identificatie mogelijk te maken, moet ze worden ontdaan van een kritiek die zijn grond vindt in een grondeloze, want metafysische eeuwigheid (waarheid, moraal). De 'eeuwigheid' van het gedicht (niet: zijn onsterfelijkheid of onvergankelijkheid) is feitelijk een functie van het bewegelijke, niet aan tijd gebonden perspectief van de lezer, die in het 'niets, dat gebeurt' (het gedicht) een waarheid herkent die alleen daar geldt, en daarbuiten niet. Wanneer dit onderscheid tussen mythe en werkelijkheid, tussen denken en doen vervalt, ontstaat vanzelf behoefte aan (en ruimte voor) een andere bemiddelende instantie: de moraal. Die begeleidt immers al onze handelingen. Alleen in de kunst - waar immers niet wordt gehandeld, maar waar alleen het 'niets' gebeurt - heeft ze geen recht van spreken, en kan ze dus onze leidraad niet zijn. Gebeurt dat wel, dan zijn de gevolgen niet gering. De lezer is dan niet langer deel- en tijdgenoot van het gedicht, maar vervangt de muur die het gedicht van de werkelijkheid scheidt door een raam met een gordijn ervoor, waar doorheen hij bij voorbeeld neerkijkt op een stadspark waarin een zus wordt misbruikt. Onder druk van de moraal verandert zijn positie in die van voyeur (vergelijkbaar met Rear Window, maar vooral met de slotbeelden van Pasolini's Salo). Maar niet alleen de lezer, ook de dichter en de zus verliezen hun onschuld; hun eeuwige spel - dat 'wat al zo vaak tussen mensen verricht is' - verliest zijn mythische karakter; plotseling staan ze naakt in de alledaagse werkelijkheid en worden aldus samen het stadspark én het paradijs uitgeknikkerd. Waarom? Omdat de lezer de eeuwigheid van het gedicht - het 'vandaag voorgoed'- prijsgaf voor een eeuwigheid die niet aan het werk gebonden was en van iedere legitimatie afzag, - maar niet van zijn aanspraken helaas.

Hallo Rutger,

Eerst even dit: omdat ik wilde weten waar de soep nu eigenlijk van getrokken wordt heb ik me door het tot discussies aanzettende dossier heen geploegd. Bizar leesvoer, ik kan niet anders zeggen.
Ik weet nog dat ik me vroeger met mijn vriendjes regelmatig het terrein op begaf van inrichting Dolsloten, waar de vader van een van die vriendjes werkte als psychiater. Daar had je bijvoorbeeld mevrouw Poezeklokje (ze droeg echt zo’n belletje aan haar hals) die na het lezen van Annie MG Schmidt dacht dat ze een kat was die niet meer in haar eigen lichaam terug kon keren. Of de kralentelster, waar ik nooit het gezicht van heb gezien, alleen achterhoofd nek schouders en rug. Of de vrouw waarvan ik me de naam niet meer kan herinneren maar wiens stem me tijdens het lezen van de in het dossier verzamelde citaten ineens haarscherp in de oren kwam. Het psychiaterszoontje zei graag tegen ons dat ze best wel heel erg gevaarlijk was. Buiten liep ze dan ook steevast gearmd met een wat potige verpleegster. Wanneer je het duo tegenkwam kon de vrouw je – als ze in een goede bui was – plotseling met die hoge schrapende stem vragen ‘of je al was afgelegd’. Haar kwade buien waren gemakkelijk te ontwijken. Die hoorde je vanaf de openbare weg. Als ik me niet vergis is ze tijdens een ijzige winternacht aan de aandacht van haar bewaakster ontsnapt en drie dagen later doodgevroren teruggevonden in de bossen van het nabij gelegen landgoed De Vijvers van Waan. Schijnt een erg milde dood te zijn, heb ik me laten vertellen. Dat ze moge rusten in vrede.
Maar goed. Een antwoord op je reactie:

dat ik het woord ‘eeuwig’ in de schoot zou krijgen teruggeworpen had ik kunnen verwachten. Per slot van rekening wrikt men niet straffeloos de slotregel onder een gedicht van Vondel uit, ook al leek het me in verband met dat dodekindvoorbeeld wel passend. Vooruit, as op mijn kop.
‘Eeuwig’ is, goedbeschouwd, een onzinwoord. Net zoals ‘nu’ dat is. Geen van twee valt ooit samen met de betekenis ervan. Eeuwig omdat het zich buiten je voorstellingsvermogen bevindt en nu omdat al het voorbij is op het moment dat je het zegt. Tijdloos dekt de lading evenmin: in feite zou ik een abstracter woord moeten bedenken, een dat in ieder geval niet de verdenking wekt dat het een vooropgezet leesprogramma achter zich aansleept.
Bij gebrek aan een betere optie noem ik het dan maar het ‘niet-moment’ – vergelijkbaar met het taoïstische principe van Woe Wei, of niet-doen, als ik mijn sifu tenminste enigzins begrepen heb.
Dat niet-moment overkomt me af en toe als ik poëzie lees. Niet lezend met de eeuwigheid als vooraf gegeven grootheid dus, ik zou niet durven, maar puur uit verveling: verveeld met de interpunctieloze stroom praatjes in het hoofd, op straat, plein of kroeg of op het scherm. Ik ben ook niet echt een liefhebber, meer een ongemakkelijk lezer vooral – maar ik heb inmiddels wel geleerd dat het, ondanks al dat ongemak, ergernis over het ongemak en ongemak over die ergernis, soms erg handig en soms zelfs een zegen kan zijn om een voorraad niet-momenten in het hoofd te hebben. Vervelende reis- of wachttijden worden er door bekort, gepieker mee bestreden en, mits op de juiste wijze getimed, een paar fijne regels van John Wilmot (ik noem maar iemand) kunnen wonderen doen wanneer je de wegdwalende ogen van een begerenswaardige tafeldame weer in focus wilt krijgen.
Het zou derhalve kunnen zijn dat mijn beweeglijkheid als lezer niet voortkomt uit de taak om vanuit het tijdloze een ver van mij afstaande tijd te concretiseren, maar puur uit opportunisme. Dat wonderbaarlijke niet-moment heeft immers de eigenschap dat het zich overal kan bevinden, op elk willekeurig punt in de geschiedenis - vandaar dat ik van tijd tot tijd als een stochastisch berzerker door bibliotheken raas, ik ploeg door archieven en antiquariaten, onderhandel al jaren met mijn Perzische groenteboer over een zeldzaam manuscript met kwatrijnen dat hij in zijn bezit schijnt te hebben – hij wordt gek van me, hij heeft me zijn dochter al aangeboden – en zelfs de bakken met oude ansichtkaarten op rommelmarkten zijn voor mij niet veilig. En linklezen doe ik natuurlijk ook:

zo kwam ik, dichter bij huis dan ik ooit had kunnen vermoeden, een gedicht tegen dat niet één maar zelfs twee niet-momenten in zich had. Een gedicht van Johanna Geels. Welk gedicht het was ga ik hier niet zeggen, maar wel, met je permissie, dit: dat ieder personage, zichzelf al dan niet literair noemend, dat het gewaagd heeft, waagt of ooit nog zal wagen om abjecte praatjes over deze dichteres te verspreiden, moge worden opgetakeld aan vingers en tenen, dat een meute van poloniumkabouters via mond, neusgaten en oren het hoofd van dat personage moge binnenmarcheren, dat ze in die schedelpan de holle hoempa moge dansen tot de lol ervan af is en dat deze meute zich dan, zingend, joelend en met konijnachtige ijver vermenigvuldigd, langs slokdarm, maag en ingewanden naar de uitgang moge begeven. Dit alles binnen het domein der letteren natuurlijk, maar dat moge duidelijk zijn.

Je argumentatie over de werkelijkheid van het gedicht en de lezer die die werkelijkheid beschouwt door het raam van zijn normen en waardenbesef kan ik volgen – alleen blijf ik zitten met de volgende vraag: in Salo zijn het de beulen zelf die om beurten met een verrekijker door een raam kijken. Je kijkt door hún ogen naar de martelingen. Op die manier word je dus als toeschouwer min of meer mede schuldig gemaakt. Hoe moet je dan het slotbeeld van die film opvatten, waarin die twee jonge bewakers, in dezelfde kamer als de glurende sadist, de radio aanzetten, met elkaar een dansje doen en over een meisje praten? Is dat een uitspraak van de kunstenaar (of het kunstwerk) over moraal?

Nu – nou ja, zo meteen - ga ik weer aan het werk. Deadlines. Een gulle Russische maffiabaas heeft een drieluik van Het Laatste Oordeel bij me besteld en je begrijpt dat zoiets op tijd moet worden afgeleverd.

Groet
Case

Ik ben een soort van takelman, een Houdini zeg maar, en dan met name gespecialiseerd in voeten en vingers, vandaar dat ik hier reageer (en hoempa's dans ik trouwens permanent): Je maakt je erg mooi voor de theoreticus, dat in ieder geval, en daarom kon ik het goddank ook rechtlijnig lezen, maar ga jij nou de grenzen van het kunstmatig toelaatbare bepalen, driedubbel opgevouwen stuiver, of hebben we daar nog overleg over?

Ik geloof niet, Reinier, dat Case afgezien van zijn eigen standpunt iets zou willen bepalen. Ook hoeft hij zich niet mooi te maken voor de theoreticus (het is veeleer aan de theorie om zich mooi te maken voor de werkelijkheid). Overigens ben ik geen theoreticus, want theorieën scheppen kaders, en het gaat mij er juist om een ruimte te vinden waarin mensen en dingen kunnen ontsnappen aan waarderingssystemen waarin ze worden vastgelegd en waarop ze kunnen worden beoordeeld. Dat neemt niet weg dat er over zo'n ruimte wel kan worden getheoretiseerd natuurlijk - maar niet ten behoeve van de theorie.

Zal ik het hier op mijn eigen blog eens luid en duidelijk zeggen? Vooruit dan: ik ben geen theoreticus, academicus, intellectueel, socioloog, ethicus, neerlandicus, recensent, filosoof, postmodernist of alchemist, en zelfs geen dichter - maar een gemankeerd kunstenaar die probeert zijn gemankeerde artistieke gaven in een genre te investeren om het daarmee 'mooier' te maken, dwz medeplichtig aan de vergrijpen die plaatsvinden in de tussen haken geplaatste wereld waar hij over schrijft.

Waarvan akte, en spoedig word ik serieus, en dan nog buiten de haken om. Onlangs had ik andere verplichtingen.
Case hoeft zich inderdaad niet mooi te maken, maar ik zie 't hem doen en dit dan tussen haakjes. Verder waak ik voor de wreedheid van een opvatting. Wat is is ruimschoots en dat het mag zijn. Zie nomen est omen.
(Zou wu wei een niet-moment zijn of slechts het achterwege laten van 'een' handeling, een aanwezigheid? Klinkt in dat 'niet-moment' een boeddhistische verwachting door of volgen we de aanvaarding van het taoïsme? Laat het nu maar zijn dan.)

Me dunkt dat het – wat de wreedheid van opvattingen betreft – wel duidelijk is dat de muts van Groot-Inquisiteur, waar het dit domein betreft, al op zoveel hoofden heeft gestaan dat het ding inmiddels koddig genoeg is geworden om er rustig ‘vierendelen! In het zuurbad! Op de brandstapel!’ onder vandaan te kunnen roepen zonder dat de verzekering moet worden ingeschakeld. ’t Is maar hoe je een standpunt overbrengt, inderdaad. Ik had natuurlijk ook wat kunnen verzinnen over frauduleuze praktijken of verwerpelijk gedrag tegenover minderjarigen. Zijn de poloniumkabouters weer net even te plastisch.

Verder is het, wat schrijven aangaat, áltijd ijdel gezwoeg. Hier of elders.

Case,

Maak je geen zorgen, je schrijven hier is aan mij althans goed besteed. Het feit dat je vrijwel uitsluitend in vergelijkingen en metaforen spreekt, wijst erop hoe moeilijk het is om rechtstreeks te spreken wanneer je uit de klauwen van de groot-inquisiteurs wilt blijven, die alles letterlijk nemen, zelfs het al te letterlijke. Waarom plaatst Dirk van Bastelaere de titel van zijn laatste bundel tussen aanhalingstekens, of Rozalie Hirs de titel van haar laatste tussen vierkante haken? Is dat omdat de naam Johanna Geels maar naar één instantie kan verwijzen?

Bart Droog neemt me kwalijk dat ik niet zijn hele dossier heb doorgeploegd. Liever las ik Pom Wolffs eigen teksten. In een stuk over de beklimming van een aantal Pyreneëncols schrijft hij 'Pijp me, Madeleine, pijp me'. Mooi, niet? Maar kijk maar niet gek op wanneer men het ook nog voor de eerbaarheid van die berg gaat opnemen.

Salo - ik zou hem nog eens moeten zien, maar ik geloof niet dat ik dat nog wil doen. Ik weet wel dat ik me niet schuldig voel wanneer ik in de blik van die beulen wordt gedwongen - tegen dat soort manipulatie ben ik wel bestand. (Medeplichtig voelde ik me wel toen Tarantino me de rekening presenteerde voor mijn behoefte aan geweld in film, en me niet eens toestond me schuldig te voelen omdat ik te druk bezig was met lachen). Zoals je het navertelt stel ik me voor dat die twee bewakers hetzelfde vacuüm uitbeelden als waarin die enclave zich bevindt, en die alle gruwelen überhaupt mogelijk maakte. Gruwelen: een tot werkelijkheid geworden fantasie. Daartegenover: een tot fantasie geworden werkelijkheid. Een kleine, tussen haken of aanhalingstekens (maar liever zonder!) geplaatste werkelijkheid.

Beste Rutger en Case,

Persoonlijk ervaar ik de poëzie, en de kunst in bredere zin, eerder als bevrijdend of inzichtgevend geploeter dan als ijdeltuiterij. In het laatste geval wordt het inderdaad snel koddig. Niet dat ik de ijdelheden in mezelf ontken (daarvoor ken ik de spiegel te goed), maar om daar nu alle kunst aan op te hangen. Ik zie haar liever in haar kind zijn, haar verwondering en de vragen die dat met zich brengt, haar absurditeiten, haar wrede en kwetsende confrontaties van de maker en de beschouwer met zichzelf en z'n kaders, en haar mateloze vrijheidsdrang, haar anarchisme. De met name calvinistische gedachte dat de ijdelheid bestreden moet worden levert mij altijd het beeld op van schuine blikken en benepen mondjes. Ik kwam dat beeld trouwens veel tegen toen ik eens in antroposofische kringen verkeerde. Ik werd er niet vrolijker van. Wat de wreedheid van opvattingen betreft: daarmee doel ik op de wreedheid van, laten we zeggen, de Inquisitie of een American Dream. Opvattingen worden opgelegd. Dat ligt in hun aard en is alom aanwezig in ontelbare vormen. Daarom alleen al kom ik in het verweer als het domein van de poëzie,waarin m.i. vanzelfsprekend alles gezegd moet kunnen worden inclusief hi ha Beatrix, betreden wordt door een moraalridder met kabouters bij de hand. Kwetsende kabouters, wel te verstaan, die worden ingezet nadat een erkend dichter eerst het schemergebied tussen literatuur en de straat (on the road, zeg maar) wordt binnengetrokken om vervolgens, na een te betreuren inzet van geestelijk gestoorde mensen, oog in oog te belanden met Koning Langneus. 'Literatuur als onschuldig tijdverdrijf, een spelletje met gekwetstheid en kwetsbaarheid als inzet. Mwah, ik pas.'? Pom Wolff verdrijft de tijd niet onschuldig en is een serieus dichter. De waarde van de kwetsbaarheid binnen de kunst hoef ik hier niet te verdedigen. De waarde van het kwetsende binnen de kunst, al is het in het beeld van een gestorven kind, wordt nog wel eens onderschat, omdat het o.a. verbonden is met vernietiging, horror, schrikbeelden en uiteindelijk de dood. Van die dingen waar ze op NCRV-Dichttalent wel eens een gebrek aan hebben, al heb je daar weer de horror van het lelijke, maar dit tussen haakjes. Persoonlijk hecht ik evenveel waarde aan kunst die mij kwetst als aan kunst die mij ontroert. Ik hou van de kunstenaars, en met name de dichters, die aan mijn kaders knagen, om het maar wat oneerbiedig te zeggen, en mij zodoende ondergraven. Een pijnlijke aangelegenheid, kan ik de melsen verzekeren, maar ja, 'was mich nicht umbringt, macht mich stärker.' In engere zin kan men in deze tijd toch niet meer verontwaardigd zijn als binnen de literatuur, de kunst van het woord bij uitstek en een strijdtoneel door de eeuwen heen, hoofden worden gespleten van mededichters, waarna de zussen worden versierd of desnoods domweg verkracht? In deze onfatsoenlijke tijden, althans volgens Rutger in een wat sombere bui (ik zie vaker hele andere dingen als ik de straat op ga of de treurbuis beschouw)? En het alternatief is dossiervorming en verbanning? Zoals Bart nog wat Droog mij eens poogde te verwijderen van nota bene De Valse Noot, site van de hekel, en ik ondertussen werkelijk geen toegang heb tot zijn Volkskrantlog, een krant waaraan ik warme herinneringen koester? Nee, meneer Case, ik herken een vingertje al noemt men het standpunt. En wat u zelf doet moet u zelf weten, maar niet in mijn gedichten, want 'als u denkt dat u bent/ met evenveel recht dan ik/ prik met pretoogjes stik/ in uw eigen gewend'.

met groet,
Reinier

Rutger, Reinier,

Yep, het is inderdaad een vingertje, en wel De Vinger.
Wat nou hoofd afhakken?
Optakelen!
We houden het hier binnen de perken gezellig middeleeuws.
Maar je kunt het natuurlijk ook anders interpreteren. In dit domein is alles dubbelzinnig. Zo kan je het woord ‘ijdel’ ook lezen. Zoals men inderdaad in de spiegel kan kijken om daar een al dan niet onthutsend zelfbeeld tegen te komen. Of een ijdele poging tot zelfreflectie. Alles ijdelheid. Pijp me Madeleine.
Het valt me trouwens wel weer op dat wanneer je niet aan de voeten van het hoog gerespecteerd dichterschap van Pom gaat liggen onmiddellijk wordt doorverwezen naar het kamp van de gristenhonden, mondjesknijpende moraalridders en aanverwante benepenaars. Waar dat dan ook moge wezen.
- “haar wrede en kwetsende confrontaties van de maker en de beschouwer met zichzelf en z’n kaders” – ik moet zeggen, dat zorgt hier in het dolhuis dan weer voor de nodige hilariteit. Waarom zou een de grenzen opzoekend, aan kaders knagende dichter zich trouwens geschoffeerd moeten voelen wanneer hij herinneringen oproept aan een profanieën uitbrakende vrouw die eindigt tussen de vijvers van waan? Of, als het daarover gaat, door een dossier dat wordt aangelegd met zijn meest controversiële uitspraken en manipulaties? Wanneer je als dichter van dat wat wordt uitgekotst, de taal die blijft liggen wanneer alles gezegd is en zo meer, dergelijke reacties oproept is dat toch juist prachtig? Of is het omdat die wrede en kwetsende confrontaties alleen mogen plaatsvinden binnen de enclave van de eigen domeinnaam?
In mijn opvatting van kunst, over opvattingen gesproken, weet een kunstenaar heel goed waar hij of zij mee bezig is. Waarom hij of zij iets doet. Het is keuzes maken, controle opgeven en weer terug veroveren, je steeds opnieuw afwegen of datgene wat je ziet ontstaan ook datgene is wat je wilt zien. Of gezien hebt. Over de reacties die het oproept heb je weliswaar geen zeggenschap maar iets calculeer je toch wel in, lijkt me. Als je het meent, tenminste. Afijn, da’s dus mijn opvatting – doe ermee wat je wilt.

Maar goed, was gezellig, bedankt voor het gedicht en zo, ik moet een poosje weg, kunst is ook geld verdienen als je niet de hele tijd aan je nagels wilt blijven hangen.

Groet
Case

niet 'je' steeds opnieuw afwegen, excuus.

Case,

Om maar af te sluiten - niet uit weerzin dit keer, maar omdat we er met zijn allen wel klaar mee zijn; ja, en de teller stokt zowaar de laatste dagen - enfin, om dus maar af te sluiten: ja, het is mooi wanneer de dichter weerstanden oproept - maar als het inderdaad zijn kots en de rest van het spreken en zo meer is wat hij ons biedt, dan moet men daar niet de hoofdmaaltijd van maken, dwz toegankelijk maken voor een moraal waar men in zijn eigen tuin der lusten liever niet aan wordt herinnerd. Dan had men eerder moeten zijn.

Van drie zielen is voorzien het betere beest
De ziel van de slaaf die hij altijd is geweest
De ziel van het arrogante ondier dat een ieder vreest
En de zuivere ziel die in het duistere duister
stiekem alles pakt en keest.

Ik vind Pom Wolff geen uitzonderlijk goede dichter. Met zijn seksualisering van de werkelijkheid en de natuur gaat hij in voorkomende gevallen allicht wat te snel op zijn doel af. Maar hij is niet het betere beest en doet niet in duistere duisternis. Zijn wereld is metaforisch, net als die van jou - en om de erkenning daarvan is het me steeds gegaan.

Bedankt ook Reinier!

Beste Rutger, je hebt uit deze toch wat banale affaire enige schoonheid weten te peuren en daarmee heb je gehoor gegeven aan de oproep van mijn vriend, R. H.: 'adornar!', al is hij daarin niet origineel. Hoe dan ook: met groet.

Beste Case, je hoeft niet meteen van elk vingertje DE VINGER te maken. Ik had meer iets jichtigs in gedachten. Iets achterbaks. DE VINGER, daarentegen, is een symbool van zelfbewuste openheid, van recht voor z'n raap, zij het vaak op gepaste afstand. - En draait deze hele discussie niet een beetje om ons recht op DE VINGER? - Dus niet als christenhondje keffend aan de voeten van Pom, maar met DE VINGER en dan adornar! Adornar! De tijden zijn toch al onfatsoenlijk.

In mijn opvatting van kunst weet een kunstenaar trouwens nauwelijks waar hij of zij mee bezig is (het rommelt maar wat aan), maar wie weet hebben we het daar later nog eens over. Ondertussen wens ik je lange nagels op z'n chinees en zàijiàn.

het is natuurlijk best een leuk stukje
maar het doet mij er toch onvermijdelijk aan denken dat alle uitgekauwde en door zeven magen verteerde romantische thema's van vóor het postmodernisme hier op internet nog een keer moeten verschijnen
alsof er nog een laatste maag is waar de dingen doorheen moeten voor het voorgoed via de endeldarm verdwijnt

en het siert Wolff dat hij het mensonterende niet uit de weg gaat om boven zichzelf uit te stijgen.

En met die 'beschaving' heeft Wolff terecht het contract opgezegd.

ik heb die formules al zo vaak gelezen en al heel lang geleden

in 'der Prozess' van kafka komt een beschavingstheorie voor
dat de dingen vanaf een hoogste culturele laag naar beneden druppelen
hier op internet is dan eindelijk the romantic agony van mario praz (een studie over de 19e eeuw die grote invloed had op gerard reve) naartoe gedruppeld - plus wellicht het epigonenboek ervan, the outsider van colin wilson
en dit wordt opgevat door onbelezen mensen als een visie op het schrijversschap (zoals iemand schreef)
want ze kenden het nog niet

ik vind het allemaal best
maar ik betreur het gewoon dat internet kennelijk geen eigen statuur heeft die bij deze tijd past
iets van een voorhoede
niks hoor, uiteindelijk imponeer je toch het meest door ouwe, klassieke 19e eeuwse thema's aan te snijden
alsof de punkbeweging weggevaagd wordt door klassieke muziek

internet is een plek waar amateurdichters elkaars drolletjes bewonderen
en daar komt dan nu deze 'visie op het schrijversschap' bovenop
het lijkt me allemaal onderdeel van een mystificatie om onszelf maar enig belang toe te kennen
en de banale werkelijkheid weg te moffelen

zijlstra

Zijlstra,
Wat ik vooral interessant vind aan uw bijdrage is de anaal-erotische beeldspraak. Als u The romantic agony kent, dan kent u vast ook het verhaaltje over Eendje Kwak van Gerard Reve. Van harte aanbevolen!

Ik betreur het dat u het internet zo betreurt. Ik verwijs u graag weer terug naar de banale werkelijkheid.

noem het maar erotisch

en eendje kwak?

als je nou verwees naar de Meedogenloze Jongen - reve's romantische variant van la belle femme sans merci..

op de banale werkelijkheid probeer ik jou te wijzen rhcdg
op de gewraakte site zie je - among other imitations - een herhaling van de allang gestreden en gewonnen strijd tegen de 'gristenen'
nou nou nou nou, wat moedig zeg
alsof het ook allemaal zelf bedacht is

en dan jij erbovenop met je romantische mystificaties over mythische systemen
man dat is een ideologie die te oud is om van de grond te rapen
maar jij maakt daar op internet kennelijk goeie sier mee

ik vind het best
ik constateer er echter wel mee dat men hier een aantal epoches en ontwikkelingen achterloopt ten opzichte van de 'officiële cultuur'
alles moet hier kennelijk nog even herhaald worden
voor een publiek dat van toeten noch blazen weet
én door mensen die voordoen alsof ze het van zichzelf hebben

best hoor
maar ik zou graag iets anders op internet willen lezen among poets