RHCdG

> Mulisch onderscheidt literatuur van reportage. Bij de laatste wordt verslag gedaan van iets wat zich in de werkelijkheid heeft afgespeeld; het eerste is werkelijkheid op het moment dat het wordt neergeschreven.

ja cornets, met alle respect hoor, maar dit is een uitermate gedateerd standpunt

er is niet iets dat zich in de werkelijkheid heeft afgespeeld waarvan een reportage verslag aflegt in de zin dat een goeie reportage als het ware spiegelt wat zich werkelijk heeft voorgedaan

dat is naief realisme

het denken daarover is inmiddels toch wel echt verder
je kunt het wel als handzame waarheid in de wandelgangen hanteren, maar als onderdeel van een betoog wijst dat weer op de achterstand op internet waar ik je eerder, onder je vorige prikker, op wees

De kwestie is er niet een van realisme, maar van representatie. Een reportage representeert een werkelijkheid buiten het geschrevene en kan daar aan worden geverifieerd; literatuur representeert niets dan zichzelf en onttrekt zich als zodanig aan verificatie door een andere werkelijkheid.

Hoi Rutger,
Mooi stuk. Toch ben ik het oneens met je conclusie. In jouw redenatie zou het, als ik het goed begrijp, een nog betere optie zijn alle exemplaren van Mein Kampf te vernietigen - alsof het nooit geschreven zou zijn. Dat is natuurlijk praktisch nooit goed mogelijk, maar volgens mij ook niet wenselijk: een ander zou waarschijnlijk een dergelijk boek gewoon opnieuw schrijven.

We zitten dus met de situatie dat het boek bestaat, en blijft bestaan. Zou dan de 'werkelijkheid' die dat boek representeert niet beter bedwongen kunnen worden indien er kennis van genomen kan worden, en we inzicht krijgen in de manier van denken, het mechanisme dat eraan ten grondslag ligt? Dat is precies waarom volgens mij Mulisch probeerde Eichmann te doorgronden.

Nu is het een welhaast mythisch boek, en iedereen die erin geïnteresseerd is kan er toch al aan komen - bovendien, volgens mij is het al zo gedateerd dat het niet zo snel een rol van betekenis zal hebben in de huidige maatschappij. Een goed geannoteerde uitgave maakt de werkelijkheid van Hitler breder toegankelijk, ja, en wie er verkeerd mee wil zal dat ook doen (vgl. de heilige boeken) - maar ik denk dat we die wereld beter maar kunnen leren kennen - zodat we beter zien dat Hitler een mens was, een product van zijn tijd, en, belangrijker misschien: een zeer beperkt denker.

dat is dus maar de vraag of er iets buiten de tekst bestaat
zo'n reportage verwijst, net als literatuur trouwens, in wezen naar andere teksten - die op hun beurt weer naar andere teksten verwijzen, enzovoorts

dat is het befaamde postmoderne inzicht

Hoi Edwin,

Ik moet vaker mijn eigen blog controleren; had niet in de gaten dat er commentaar aan was toegevoegd.

Ik ben en bedoel het allemaal een stuk minder praktisch dan wenselijk zou zijn vrees ik. Natuurlijk bestaat het boek, en natuurlijk is daar niets aan te doen. Ik heb het vooral als voorbeeld van wat je anti-literatuur zou kunnen noemen willen opvoeren: het hoort in de werkelijkheid thuis en heeft die werkelijkheid op gruwelijke manier misvormd. Van mij mag het beschikbaar blijven, geannoteerd of niet; juist het gebrek aan literaire cq mythische allure maakt het voor deze tijd inderdaad vrijwel onschadelijk. Maar voor inzicht in 'de manier van denken' van nazi's - dat wil dus zeggen inzicht in hun moordpartijen - kun je beter terecht bij andere werken: het Holocaustmuseum bijvoorbeeld, Primo Levi, Claude Lanzmann, en anderen. Het fascisme wordt nauwelijks gekenmerkt door denken, maar juist door daden - dat is waar ik in dit stuk op probeer te wijzen.

Zijlstra,

Jaja, il n’y a rien dehors la texte, wat denkt u nu eigenlijk? Maar daar gaat het niet om. Het gaat om een tegenstelling tussen de gewone en een hermetische werkelijkheid. En afgezien daarvan: Hitler wordt in Siegfried door Mulisch getypeerd als een zwart gat, dat alles en iedereen naar zich toe zuigt en tot niets reduceert, als de wiskundige nul: ieder getal dat er mee wordt vermenigvuldigd verandert zelf ook in niets. Dat is dus het volstrekte tegendeel van de eindeloze vermenigvuldiging van teksten in het uitdijend heelal van uw postmodernisme.

het gaat helemaal niet over 'mijn postmodernisme'
om een aantal dingen kun je gewoon niet heen
er gaat een eigenwettelijkheid uit van een tekst, van een verhaal, van een reportage
er is een begin, een midden, een eind
er is een voor en een achtergrond
er is een plot

dat zijn allemaal dingen die de structuur van het verhaal inhereren
maar de werkelijkheid waar het naar verwijst heeft geen narratieve structuur

daarom noem ik het naief realisme

en verder kun je helemaal niet de waarheid of dat wat een reportage representeert verifieren door ergens een raam open te schuiven en je reportage met 'de werkelijkheid' te vergelijken

het enige wat je kunt doen is die reportage vergelijken met andere 'teksten'
en bestaat de waarheid van die reportage slechts door de overeenstemming met die teksten
maar teksten blijven het

als jij ergens een gepriviligeerde kijk op de 'gewone' werkelijkheid hebt - nou wijd mij dan ook even in, want ik heb die niet

so, teach me

Ik heb het al gezegd: ik baseer me op Mulisch, 'Manifesten', in: Voer voor psychologen, A'dam 1961, p. 73-87.

waarom zou je je baseren op een oud geschrift van een toen 34-jarige mulisch, die 20 jaar later massaal werd uitgelachen toen zijn 'filosofische' werk', de compositie van de wereld verscheen ?

Ach meneer Zijlstra,

Ik reageer toch ook op u, terwijl u me alleen een veelvoorkomende achternaam als houvast biedt? Bovendien is het volkomen onwaar dat Mulisch massaal werd uitgelachen destijds: leest u de door Piet Meeuse samengestelde bundel besprekingen 'Harmonie als tegenspraak' er maar op na. Stap eens van uw vooroordelen, u door anderen aan de hand gedaan, af, en bepaalt u zich tot de zaak waar het hier om gaat. U bent vanaf het begin bezig geweest hier om uzelf te diskwalificeren.

de houvast moet je zoeken in mijn argumenten
dat doe ik ook in de jouwe

ik heb die bundel besprekingen niet gelezen, wel verspreide recensies die er toch niet om logen
op de faculteit der wijsbegeerte werd indertijd moeite gedaan om er nog iets in te zien - vergeefs
best mogelijk dat er ook andersoortige recensies waren
maar het is een boek zonder enige invloed geworden, hoewel het zijn 'filosofisch levenswerk' was

goed, dan ben jij een mulischfan
dat kan natuurlijk

en als jij vindt dat ik me hier vanaf het begin 'diskwalificeer' dan zal ik je site verder niet ontsieren

ik wens je er verder veel suces mee en dat meen ik oprecht
je hebt toch de betere site
en ik kom waarschijnlijk nog wel eens langs
maar ik beloof je: louter om te lezen

Je kunt het ook omdraaien en zeggen dat de faculteit wijsbegeerte massaal werd uitgelachen door Mulisch. Bedankt verder voor de vriendelijke woorden ter afsluiting, en graag tot een volgende keer.

Om terug te keren tot het onderwerp, en deels misschien een antwoord te geven op de vraag van dhr. Zijlstra: wat Mulisch in 'De zaak 40/61' m.i. heel indrukwekkend duidelijk maakt, en waar hij later in 'Siegfried', ook weer naar mijn mening, de mist mee ingaat, is dat het fascisme niet op zichzelf staat- maar integendeel een al te menselijk gegeven die in een fatale combinatie van omstandigheden tot volle uiting kon komen (in Siegfried wordt Hitler toch weer een buitenmenselijk fenomeen). Ik ben het met je eens wanneer je zegt dat het woord zelf werkelijkheid is. Wat me in de PW-discussie, waar je stuk duidelijk uit voortkomt, fascineert, is dat de grenzen daarvan worden onderzocht (wat me in diezelfde discussie walging inboezemt is de totale ontkenning van wat poëzie ís). In die zin kan ik je onderscheid tussen denken en daden niet goed plaatsen. De fascisten baseerden zich, zoals je ongetwijfeld weet, wel degelijk op filosofen (hoewel ze daar dus alleen van gebruikten wat ze van pas kwam, dat is het perverse), op woorden dus, die de motivatie voor hun daden vormde. Daarom, lijkt me, pleit je ervoor verspreiding van Mein Kampf verboden te houden. Ik pleit ervoor, aan de hand van dezelfde redenatie, het boek te verspreiden. (Met literatuur heeft dit overigens inderdaad niets te maken, ik zou dat boek althans geen literatuur willen noemen).

Edwin,
Ik vind De zaak 40/61 ook indrukwekkender dan Siegfried, maar dat heeft (behave met het verschil in vorm tussen beide boeken) ook met het verschil tussen Hitler en Eichmann te maken. Dat is er (al vermoed ik dat er mensen zijn die moreel bezwaar zullen maken tegen zo'n onderscheid, alsof het er iets toe doet door welke ploert je de gaskamer in wordt gestuurd). Eichmann als de machinemens, voor altijd gehouden aan zijn eed van gehoorzaamheid, tegenover Hitler de... ja, de wat? De figuur die uit Der Untergang tot ons komt? Ik ben er niet voor het menselijke in Hitler te benadrukken - ik ben er wél voor het menselijke van Jezus te benadrukken (zoals in Scorsese's Last Temptation of Christ), en de dubbele afkomst van Lucebert (een uit de hemel neergedaalde engel). Maar Hitler wás onmenselijk, de 'Geist der stets verneint'. Daarom staat hij buiten de orde.

Ik geloof dat het een vergissing is te zeggen dat het fascisme zich op filosofen baseerde. Ze zochten voorbeelden, tot in de Germaanse mythologie aan toe, om een schijn van legitimiteit aan hun daden te verlenen. Maar dat is propaganda.

Ha Rutger,
Afrondende opmerking, voor ik mezelf ga herhalen. Het fascisme van de jaren '30 lijkt me de rechtse tegenhanger van het communisme van Stalin, d.w.z., een zeer eenzijdige en perverse versie van wat o.a. Marx (in Stalins communisme) en Nietzsche (in Hitlers fascisme) hadden gepubliceerd. Dat is méér dan propaganda, dat is, hoe beperkt ook, een gedachtegang. Als je die ontkent, van het fascisme alleen een duivelse kracht maakt en van Hitler een buitenmenselijk fenomeen, herken je het niet wanneer er vandaag een gevaarlijke gek opstaat. Het is volgens mij belangrijk je te realiseren dat Hitler een mens was; een gestoord mens, jazeker, maar niettemin - en dat de mens tot dit soort gruwelen in staat is. Dat zien we nog elke dag. Mulisch stelt dat ook de hedendaagse wereld vol Eichmanns zit, dat is m.i. een waardevolle observatie.

Hartelijk
Edwin