Saturday, August 18, 2007
 |
| The poet as assassin: Johnny Depp als mystificatie van de dichter William Blake in Jim Jarmusch' film 'Dead Man' (1995). |
Bart FM Droog heeft op Rottend Staal een archief aangelegd over Pom Wolff, waarover wordt gediscussieerd op De Contrabas. Ik ga dat hier niet allemaal herhalen, maar wil er wel een paar dingen over zeggen.
Om te beginnen is het een typische actie van Bart Droog, die zichzelf in een van zijn posts op De Contrabas opwerpt als moderator van het door hem zo genoemde Zeverland: 'Ik was een jaartje offline - na zes jaar continu online geweest te zijn - en zie: een gedrocht als www.pomgedichten.nl ontstaat. Niemand die z'n scheur had opgetrokken'. Zoals men weet heeft Droog rechtvaardigheid hoog in het vaandel staan. Over de manier waarop hij daarbij te werk gaat, zou ook een aardig archief kunnen worden samengesteld. Wat hij nu in het werk probeert te stellen met Pom Wolff - het maken van webpagina's (het 'archief') om Wolff onvoordelig uit de zoekresultaten van Google te laten komen - heeft hij eerder al geprobeerd met Ilja Pfeijffer. Het hoort een beetje bij hem, dat mystificeren, en het is op zich ook wel aardig, zo'n plek als Epibreren en een pseudoniem als Liesbeth van Dalsum - al wordt het wat anders wanneer persoonlijke e-mails met die naam worden ondertekend zonder dat de andere partij van het pseudoniem op de hoogte is, zoals mij een aantal jaren geleden gebeurde. Dat krijg je met mystificaties: de grenzen tussen werkelijkheid en fictie vervagen, de paranoia neemt toe, en zo verliest de literaire werkelijkheid gaandeweg zijn bijzondere karakter en wordt in de gewone wereld geïntegreerd. Ten slotte spant alles samen, waarna alleen rechtvaardigheid en solidariteit met verdrukten overblijven om een wereld die van kongsi's en bedrog aan elkaar hangt tegemoet te treden. Bart neemt het daarom wel altijd op voor dichters, maar nooit voor de literatuur, nu die voor hem geen aparte categorie meer vertegenwoordigt.
Natuurlijk is het niet leuk voor de slachtoffers van Pom Wolff om misrepresentaties - wat iets anders is dan mystificaties - van zichzelf in zoekresultaten terug te vinden. De verantwoordelijkheid daarvoor ligt alleen niet bij Pom Wolff, maar bij Google en bij het Internet in het algemeen. Het is nu eenmaal geen vluchtig medium, maar het tegendeel daarvan: alles blijft bewaard en wordt tot in de eeuwigheid opgeslagen; wat dat betreft houdt de technologische ontwikkeling gelijke tred met de behoefte van overheden aan totale controle en screening van hun burgers. Maar moet Pom Wolff zich door dat gegeven het zwijgen laten opleggen?
Of drukt hij zich soms niet netjes, niet literair genoeg uit? Tja, maar wat is netjes, en wat is literair? 'De bloedkanker achter je hart, dat de dokter lang te zoeken heeft' (Reve) is ook niet erg hooggestemd. Maar het was wel een aspect van Reve's persoonlijkheid, en zelfs de voorwaarde voor de identificatie met het hogere waarnaar hij streefde. Bij Pom Wolff is het niet anders. Alle uitingen, de platte zowel als de meer verhevene, maken deel uit van de mythe waar ieder schrijverschap op den duur in uitgroeit, en het siert Wolff dat hij het mensonterende niet uit de weg gaat om boven zichzelf uit te stijgen. Hij is geen Reve allicht; in plaats van diens archaïsmen drukt hij de manier uit waarop mensen in deze tijd praten: in de kroeg, op straat, op tv. Literair gesproken is het niet anders dan wanneer F. van Dixhoorn een spreektaalzinnetje schrijft als 'iedereen lachen natuurlijk' - alleen is Wolff wat grover, - maar dan toch alleen voor 'beschaafde' oren. En met die 'beschaving' heeft Wolff terecht het contract opgezegd.
Het is de 'rest van het spreken', het 'smerige spreken' van Van Bastelaere: dat wat er overblijft nadat alles is gezegd, maar nog niet iedereen aan het woord is gelaten: de dichter bijvoorbeeld. Die krijgt het afval te verwerken - maar hij geeft het ons weer te vreten, en zijn kots erbij. Het liefst aan mensen wier culturele plicht hen oplegt de moderne poëzie te volgen. Niet tevreden? Ruim dan zelf je rotzooi op.
Laatste argument: het is geen literatuur wat Wolff doet, want hij beledigt en beschadigt echte mensen van vlees en bloed. Maar dat is nu juist alleen waar voor wie geen onderscheid meer kan maken tussen werkelijkheid en literatuur. Werd het al niet duidelijk uit het schitterende verhaal dat hij schrijft over de zus van de dichter Sylvie Marie, met wie hij het in een Leuvens stadspark doet:
ik zag een traan in haar ogen. en bood haar aan een kleine wandeling te maken in het park - een prachtig park met geschoren gras als om vele vrouwelijke geslachtsdelen te genieten. ik heb haar getroost en haar gewezen op het gras en een geheel spontaan vergelijkend onderzoek ingesteld. zo gij zus der zussen gij zijt goed geschoren sprak ik in mijn beste vlaams vol verwondering en alsof we in een liedje van cornelis vreeswijk figureerden, lieve lezer, zo verrichtten wij wat al zo vaak tussen mensen verricht is - in het goed geschoren gras vrij van vogelenzang en duivenmest temidden van struiken vol met peuken van blauwe rizzla.
- dan moet het toch uit alle verdere uitingen van de man duidelijk worden dat het hem erom gaat de ruimte van het literaire te vergroten, en dat niemand aan die annexatiedrift ontsnapt? Al zijn 'slachtoffers' worden zijn mythisch systeem binnengetrokken om erin te figureren; dat is niet anders dan bij iemand als Mulisch, die uit de chaos een heel universum heeft opgetrokken, en voor wie de werkelijkheid buiten de literatuur eveneens nauwelijks betekenis heeft: 'een beer die op de rotsgrond krabbelt: stuifsel stort neer in de afgrond'... De kunst is om met het niets dat gebeurt, geschiedenis te maken. Door te schrijven dus. En door in te zien dat men zijn paranoia voedt door werkelijkheid en mythe met elkaar te laten samenvallen, maar beheerst door alleen voor de laatste het predikaat 'waarheid' te reserveren. Dan valt het niet moeilijk meer in te zien dat dit met die zus in dat park werkelijk gebeurd is - ook wanneer die zus niet eens bestaat - en tot in alle eeuwigheid zal gelden. En niet omdat Google het wil.